In een mensenleven is de geboorteaangifte gewoonlijk een van de eerste wapenfeiten die we terugvinden op papier. Maar van sommige personen vinden we ook nog iets over dat vaak onbekende stukje vóór de bevalling. Veel mensen raadplegen alleen de kerkregisters. Jammer!

Voornamen

Vernoemingsregels

Lastig wordt het als je in het onderzoek uitkomt bij een vondelinge, zoals bij Anna Maria Kerckhofs in nevenstaande doopakte.

Enige kennis van het Latijn is wel handig bij het lezen van deze oude akten.
Gelukkig zijn er ook prima indexen beschikbaar van alle kerkboeken uit het Maas- en Swalmdal.

Gelukkig had ik meer geluk bij mijn onderzoek naar de eigen familie. Ik ben nog geen vondelingen tegengekomen, of buitenechtelijke kinderen zonder bekende vader.

Veel gegevens uit de Burgerlijke Stand zijn openbaar. Geboorteakten zijn openbaar na 100 jaar, huwelijksakten na 75 jaar, overlijdensakten na 50 jaar. Nog nooit WieWasWie (voorheen Genlias) bezocht? Doen!

Over de kindertijd van je voorouders is vaak minder te vinden dan over hun jaren als volwassene. En helaas, voor sommige mensen bleef het ook bij die kindertijd. Maar dan zijn het gewoonlijk ook niet je voorouders.

Trouwens wel eens gedacht aan de krant bij een vroege sterfdatum? Misschien vind je daar meer over de doodsoorzaak.

Heel wat Reuverse kinderen volgden hun onderwijs in dit oude schoolgebouw te Reuver, beter bekend als het Oud Patronaat.
Ook al vind je niets over je voorouders, het is wel aardig om te zien hoe het onderwijs toen geregeld was.

Rechts enkele moeders in verzet tegen het ontslag van mejuffrouw Heldens door de gemeente Beesel, rond de Tweede Wereldoorlog. Het is telkens weer een verrassing om te zien welk soort stukken in de archieven zoal bewaard worden. Misschien zijn er bezoekers van deze site die de handtekening van hun moeder herkennen.

Heel wat kwekelingen, ook wel 'begiene-kwekskes' genoemd, volgden hun onderwijzersopleiding aan de Reuverse kweekschool. Uiteraard zijn ook zij te vinden in het Bevolkingsregister.

Het bevolkingsregister bevat ook veel namen die niet voorkomen in de Burgerlijke Stand, omdat er mensen waren die hier niet geboren werden, trouwden of overleden, maar er slechts enige tijd woonden en werkten.

In Belfeld waren in 1672 ongeveer 200 communicanten. Dit aantal nam tussen 1762 en 1771 toe van 206 naar 240.

Beesel telde in 1672 325 communicanten, in 1677 en 1686 ongeveer 350, in 1703 circa 400. Hoewel vrijwel iedereen naar de kerk ging, ging de echtgenote van kasteelheer Antonius van Baexen in 1672 niet de communie.

Rond 1773 telde Swalmen onder pastoor Adam van Cruchten ongeveer 300 communicanten.

Lang naar school was er voor de meesten niet bij. Na enkele jaren leren lezen, schrijven en rekenen was het meestal tijd om te gaan werken. Meisjes vaak als maagd bij een boer of in de stad als hulp in de huishouding. Jongens vaak als boerenknecht of ambachtsjongen. Een handwerk leerde je als gezel, niet ergens in de schoolbanken.

Lijst van vormelingen in Belfeld, 1703 (fragment)
Anno domini nostri Jesu Christi confirmati infrascripti sunt parochiani mei. Ab illustrissimo ac reverendissimo pro profratie Angelo episcopo diocoesis ruremundensis meubissimo 1703 16 martij:
-   Paulus Peters filius Petri Schmits et Margareta Wolffers
-   Barbara Peters filia Petri Schmits et Margareta Wolffers;
-   Gerardus Conerts filius Conrardi Connerts et Aleidis Boor Gerets
-   Joannes Connerts filius Conradi Connerts et Aleidis Gerets;
-   Helena Conerts filia Conrardi Conerts et Aleidis Gerets;
-   Anna Jaenssen filia Godefridi Jaenssen et Margareta Wolffers
-   Petrus Schmits filius Theodori Schmits et Petronella Wolffers

Wie van jullie weet nog langs wie je gelopen hebt toen je de communie deed?
En wie van jullie heeft nog een herinneringsprentje zoals hiernaast?

Behalve de geboorte van de kinderen is ook het huwelijk voor de meesten een unieke gebeurtenis. Dat geldt niet voor Thomas Heijnen (1695-1749) uit Belfeld, die tussen 1720 en 1739 liefst zeven maal trouwde. Hieronder drie van de zeven inschrijvingen.

In sommige gevallen werden er voorafgaand aan het huwelijk enkele zakelijke afspraken gemaakt. In archieven van schepenbank en notarissen bevinden zich nog vele honderden van dit soort akten.

11 oktober 1790
BEESEL - Huwelijksvoorwaarden.
Huwelijksvoorwaarden tussen Jacob Bongers 'den Jongen', weduwnaar van Beatrix Laamers waarvan vier nog in leven zijnde kinderen, en Agnes Naus, eerder gehuwd met Jacobus Creijnes en Josephus Hees.
In het geval de bruidegom eerder zal overlijden dan de bruid, zal de bruid  met de vier kinderen alle roerende goederen gelijk delen.
De bruidegom zal alle roerende en onroerende goederen genieten die de bruid heeft ontvangen van wijlen haar man Josephus Hees met dat voorbehoud dat, mocht de bruid na het overlijden van haar aanstaande echtgenoot niet kunnen voorzien in haar levensonderhoud, zij deze goederen zal mogen vervreemden of verkopen voor haar onderhoud. De rest van de goederen zal na overlijden van beide contractanten aan de vier kinderen van de bruidegom verblijven.
De bruid zal na het overlijden van de bruidegom gedurende de rest van haar leven het vruchtgebruik genieten van de goederen die door de bruidegom zijn aangekocht gedurende zijn weduwnaars staat, alswel die welke gedurende het aanstaande huwelijk nog worden verworven; deze goederen zullen na het overlijden van beiden vererven op de vier kinderen van de bruidegom.

Soms bleek het besluit om het ja-woord te geven, hoe weloverwogen het ook leek ook op dat moment, achteraf toch niet zaligmakend. Dat merkte onder andere voorgaande Agnes Naus, die in 1790 nog eens was hertrouwd.

dinsdag 15 mei 1792
BEESEL - Proces wegens mishandeling.
Agnes Naus voert een proces tegen Jacobus Bongaerts uit Besel. Agnes is op 68-jarige leeftijd getrouwd met de weduwnaar Bongaerts, wonend 'in den Busch' te Besel met drie kinderen. Ze wordt door hem mishandeld en als een beest opge­sloten in de schuur. Aangezien geen verbetering te verwachten is, is ze van hem weggegaan en vraagt zij scheiding aan van tafel en bed.
RHCL Maastricht, Bisdom Roermond, Officialaat Processen - Inventaris Hanssen, blz. 1028.

Het archief van het bisschoppelijk officialaat, met allerlei kerkelijke processen, is een vrij onbekende bron van informatie met sappige details waarvan je soms rode oortjes krijgt.

In 1882 trouwde mijn overgrootvader, de pannenfabrikant Peter Gerardus Denessen (1856-1928), ook wel bekend onder de naam Brökskes Gradus, in Tegelen met Anna Gertrudis Verheijen uit Venray. Gelet op de leeftijd van de hier afgebeelde personen moeten deze foto's dateren van vóór 1900.

Rechts Anna Gertrudis Verheijen met haar kleinkinderen Harrie, Gerard, Leo, Herman en André Giesen, circa 1932.

Veel gezinnen zouden nooit compleet op de foto komen: de kindersterfte was tot in de 20e eeuw vrij hoog. Het grootste gezin dat ik tot op heden tegenkwam, telde liefst 25 kinderen, maar dan moeten we wel de dood­geboren kinderen meetellen.

In het geval bruid of bruidegom na het huwelijk verhuisde naar een andere woonplaats (hetgeen natuurlijk vaak voorkwam), konden er nog allerlei praktische obstakels zijn.

Einkindtschafft tuischen Gerardt Naelen und Jutten Schroers eheluiden, soen, und der voorss. Jutten voerkindere, daevan gerichtlich bescheit upgericht wie hiernae volgtt.

Wir Heinrich Eingels und Gerardt vanden Crutzberch schepen dess gerichtz tot Biesel, doen kondt ende bekennen hiermit dat voer uns perschoenlich koemen sijn Gerardt Naelen und Jutt Schroers eheluiden ahn einer, und der voerss. Naelen voerkinderen benentlich Sijb Engels mit Mercken seiner hausfr., Item Raebet mit Jaenken sijner hausfr., daertoe Heinrich und Ummel Lehenen, ahn der anderer sijden, und hebben eindrechtelick bekant, omme allen besorgden twist und uneinicheyt te verhueden, vortz beter die broderliche frundtschap te underhalden, sich mit genoichsamer voerbetrachtungh vreiwillich allersijtz vereinigt, und vergeleecken te hebbem, wie sei den hiemit und in crafft deses, wie sulcs ahm bestendigsten geschehen solle kundte off mogtte, sich vereinigen und vergelicken, dat der voerss. eheluiden soen Wilhelmken, mit die voerschreven voerkinderen in denselven verstorvenen vaders Heincken Lehenen selig und haerer moder Jutten ahn erstorvene off noch to verstervene gueder geine vitgesondert, wie inssgelicken die voerss. voerkinderen mit Wilhelmken haeren halven broder auch dheilen sullen die guedere so van gesagtes Wilhelmkens vader, moder, unnd andere frunden ahn ersterven sullen, dergestalt off sei alle van einen vader und moder verweckt und geboeren wehren, Edoch in so verre der voerss. Wilhelmken voer sijnen vader weurde koemen aff te sterven, sonder alige lijffsgebourt affter te laeten, in dempfal sal vorglr. Gerardt der vader wederomme in Wilhelmkens kintzdheil in staen gelick off diese kindtschap niet upgereicht wehre, und sonder argelist, beheltlich dem heren und jederman sijnen goeden rechtten, in oirconde der waerheit, dwijl die voerss. parthijen tgene voerss. auch nochmaels voer t'gericht bekant, so hebben wir voerss. schepen unseren gemeinen schepenamptzseigel hierunder gedruckt, gedhaen up den 18en daich marty anno 1624.'

De gewone man had geen wapen; hij kon vaak niet eens schrijven en gebruikte een zogenaamd merkteken of handmerk.
Het vinden van zo'n zelf gezet teken is, naast een mooie handtekening, eigenlijk net zo leuk als een familiewapen.

Maar al te vaak hangen aan de muren familiewapens die niets met de eigen familie te maken hebben. Een wapen is vaak een soort statussymbool: : "Kijk, wij stammen af van een belangrijke familie".

Is het dan niet leuk om een familiewapen te hebben? Natuurlijk wel! Maar het moet dan ook wel echt gaan om de eigen familie, en niet om iemand die toevallig dezelfde achternaam droeg.

Bij de handmerken treffen we heel vaak een soort hooivork aan, soms met twee, maar meestal met drie tanden. Het lijstje hiernaast, met enkele mensen van de Boukoul uit 1688, laat echter ook drie andere vormen zien.

Behalve handtekeningen en merktekens kennen we natuurlijk ook nog het zegel, zoals bij onderstaand perkamenten charter. Later zien we ook wel dat een lakzegel werd opgedrukt, afgedekt met papier. Zoiets heet een gecachetteerd zegel.

Van deze boerderij in Swalmen-Middelhoven is ook nog een vrij uniek bouwbestek uit 1628 bewaard. Ze werd toen in opdracht van het klooster Maria Weide herbouwd door Tijs in gen IJgelbos.

De Kloostershof te Swalmen, nu Wieler 1. Detail van een kaart door landmeter Anthonis van Remoortet uit 1684.

Deze pachthoeve, eigendom van het klooster Maria Weide in Venlo, was al helemaal opgetrokken in steen, waar toen nog veel werd gebouwd in vakwerk.

Uit het werkgebied van heemkundevereniging zijn gelukkig ook heel wat pachtcontracten bewaard gebleven. Deze geven, naast genealogische informatie, een aardig beeld van de manier waarop onze agrarische voorouders leefden.
Mijn Kroniek bevat meerdere voorbeelden.

Een nieuw huis!
Als je geluk had (soms ook pech), dan erfde je een huis. Dankzij de overdrachtsregisters van de schepenbank (ook wel transportprotocollen genoemd) kennen we talloze overdrachten van huizen. Vaak gaat het om een openbare verkoop met brandende kaars. Zodra de kaars was aangestoken, kon het bieden beginnen, wie met het doven van de kaars laatste bieder was, werd de aankoper. Wat zal het vaak op het laatste moment een tumult zijn geweest in de herberg!
Pas als de gemeentebode met een van de uiteinden van een lange stok op de grond had geslagen (de stokkenslag) en beide partijen elkaar een palmslag met de hand hadden gegeven, was de verkoop definitief.

Net als tegenwoordig, moesten bij de aankoop ook vroeger al allerlei bijkomende kosten worden betaald.
Het armengeld bedroeg gewoonlijk 1% van de koopsom. Dit geld ging naar de armenkas, waaruit een soort uitkering werd gegeven aan de minst bedeelden.
Verder werd ook nog drinkgeld betaald, zogenaamde lijcoop. Van dit bedrag (liefst 2%) werd stevig gedronken op de gedane zaken. Bij een openbare verkoop moest soms nog eens 2½% van de koopsom worden betaald aan overdrachtsbelasting.

Soms was je een nieuw aangekocht huis na korte tijd al weer kwijt. Dat kon komen door het zogenaamde beschudrecht. Bloedverwanten van de verkopers, soms ook buurtgenoten, hadden een soort voorkeursrecht bij de verkoop van een huis. Dit werd ook wel vernaerdering of naasting genoemd.

10 januari 1698
SWALMEN - Naasting van een huis.
Ten overstaan van Frans Gerardts en Corst Crijnen, schepenen van de heerlijkheden Swalmen en Asselt, verklaart de medeschepen Areth Meuter bijgestaan door de procureur Buijckman, dat Peter Smits een huis heeft aangekocht van de eveneens medeschepen Thijs Coolen, naast het huis van comparant gelegen, welk comparant heden wil beschudden. Hiertoe heeft hij Areth Mooren laten dagvaarden, 'welcken volgens alhier verthoont eene oepene beurse mit klinckende gelt, oirbiedich sijnde den cooppenningh aen den cooper aenstondts mit allen verloop over te tellen voor soo veel die bij hem betaelt magh wesen, in dyen hij het beschudt wilt aenveerden, mits voor al volgens landtrecht pag. 157 art. 5 de coopcedule exhibere, ende onder eede affirmere den cooppenningh ende conditien daerinne vermelt alsoo vroom ende waerachtich te wesen; item presenteert aen hem te restitueren den gewoonelicken lijcop ad twee vant hondert in cas soo hoogh verdroncken; item den hondertste penninck voort aermengelt, den vuytgeleyden godtsheller, voorts volgens landtrecht pag. 158 art. 7 et 8 validerert alle noodige ende prouffitelicke reparatien ter goeder trouwe aent voors. huys naer den coop gedaen, insgelicx alle affgequetene renten ende chijnssen etc. op het selve huys gestaen ende bij den aencooper affgeleyt, wy oock de rechten van overdracht, ende in alles den aencooper voor soo veel rechtens inde de coopcedule vermelt, schaedeloos te halden ende in alles sich naer de coopcedule sub affirmatione praevia te sullen reguleren, stellende voor et illiquyd alhier tot borge den schepen Peter Quijten, ende Areth Mooren dewelcke beloven tselve illiquyd, naer dat het gerichtelick off onderlingh geclairt sal wesen, op te leggen ende te betaelen, ten effecte vant welcke sij de noodighe stipulatie in handen van ons voors. schepenen in absentie van den here scholtis hebben gedaen, ende heeft den comparant voor het selve illiquyd geconsigneert een goude fransche pistoel ende in silvere een spaensch ricxoort ende in cas van geene acceptatie vant gerichtelick beschud, concluderende contendeert den comparant ten eynde bij vonnis verclaert sal worden een goedt beschudt te sijn geschiedt hem aenwiesende onder de presentatie van voldoeninghe aen de coopcedule, het vercochte huys volgens deselve cum expensis de facta citatione constat desuper.'
De naasting wordt vervolgens door Peter Smits aanvaard, welke aanvaarding tenslotte door de procureur Buijckman q.q. wordt geaccepteerd.
RHCL Maastricht, SA Swalmen en Asselt, magazijnlijst nr. 19 fol. 213vs-215.

Alle buurtbewoners gaven in 1688 hun toestemming voor de bouw van een huis door Peter Pijpers en Merrijken Jeuriens op de Boukoul, zoals voor hen de bouwplaats zou worden aangewezen door schout, schepenen en gezworenen. Als voorwaarden stelden de naburen dat de nieuwe buurtbewoners "sigh altoos eerlijck ende vroom sullen dragen ende quyten gelijck goede naebuyren toestaet ende behooren te doen".

De archieven van de schepenbanken bevatten meerdere akten over de bouw en sloop van huizen. Nevenstaande akte is echter tot op heden uniek.

In sommige akten vinden we ook informatie over de manier waarop huizen waren ingedeeld en werden gebruikt.

Ook aardig zijn stukken waaruit blijkt hoe bijvoorbeeld schuren na een deling werden omgebouwd tot een woonhuis. Mijn Kroniek bevat genoeg voorbeelden.

Ontginningen en de teloorgang van ´de gemeinte´

Op 30 augustus 1786 verkocht de gemeente Beesel allerlei stukken gemeentegrond, waaronder veel landerijen in de Bakheide. Door de eeuwen verkochten gemeenten telkens weer openbare gronden om zo de gemeentebegroting sluitend te krijgen. De foto hiernaast laat een fragment zien van een van de schitterende kaarten die in 1774 (Swalmen) en 1781 (Beesel) werden getekend door landmeter Smabers.

30 augustus 1786
tot Bezel
BEESEL - Voorwaarden voor openbare verkoop gemeentegronden.
Condities en voorwaarden waaronder geërfden, schepenen en verdere regenten van de gemeente Besel, met toestemming van de heren Raden van Staaten der Vereenigde Nederlanden, na behoorlijke publikatie luidens relaas van de bode, voornemens zijn om over te gaan tot de openbare verkoop met de stokkenslag aan de meestbiedende, van het Witze Weerdtje, de Ohe, een gedeelte van het Hoesterbroek, een 'streek' heide richting Rijkel en andere gronden nader vermeld in het rapport van de geconstitueerde commissarissen op de algemene vergadering en geërfdendag.
1.     de aankopers van de heide en onbebouwde gronden zullen gedurende 30 jaren vrijdom van schat, tiende en andere lasten genieten, onder voorwaarde dat de aankopers de door hen aangekochte percelen voor 1 januari 1790 zullen hebben ontgonnen ('opgebrooken'), bezaaid, bepoot, beplant of anderszins behoorlijk in cultuur hebben gebracht;
2.     van degenen die dit na tien jaar, te weten voor 1 januari 1797, nog niet hebben gedaan, zal de grond zonder enige vergoeding terugvallen aan de gemeente;
3.     de grasgewassen zullen worden verkocht in halve boenders zoals deze zijn afgemeten, met het recht van aanwas zoals nader vermeld in het rapport onder nummer 1 en onder de voorwaarden daarin vermeld. Zowel de grasgewassen als de heide zullen na het aflopen van de vrijdom worden aangeslagen in de klasse nieuw licht - in de marge: de aankopers van grasgewas of een gedeelte daarvan, zullen moeten bijdragen in de aanleg van kribben of batten; bij verwaarlozing hiervan zal het vereiste bat of kribwerk worden aangelegd door de gemeente op kosten van de gezamenlijke aankopers. De grasgewassen, die per morgen of per halve boender zullen worden verdeeld en aangeboden, moeten tevens en masse worden aangeboden en verblijven aan de meestbiedende. Om 'alle gevaar van meropolie [monopolie?] en arglistigheyd' te voorkomen, zullen de verkopers zich na verkoop een uur beraad reserveren om te zien of de geboden koopsom zoveel bedraagt dat deze bij een jaarlijkse rente van 3% evenveel opbrengt als de landerijen thans en voorheen, gerekend over het gemiddelde van de afgelopen tien jaren, zouden hebben opgebracht indien deze zouden worden verpacht;
4.     de heide zal insgelijks worden verkocht in halve boenders. Degene aan wie een kavel is verbleven, heeft tevens het voorkeursrecht om meerdere halve bunders dan wel het gehele perceel voor een gelijke koopprijs te aanvaarden - in de marge: 'dat die geenen dewelke een daghuur der huysen sullen willen stellen als dan ter plaetsen daar geërfdens en regenten sullen goedvinden gratis sullen worden toegemeten twee morgen waar van bij vervolg van expiratie van de vrijdom alleen de schattingen van een en een halve morgen sullen bijbrengen. Dat die geene welke een notabile district heyde syllen hebben aangekocht en eene grootere behuysinge voor een akkerman met een paart of os sal laeten stellen, gratis sal worden toegemeeten vier morgens waar van naar verstrijk des vrijdoms aan schad sal betaalen ten advenante van twee morgens. Dat die geene dewelke sullen aanneemen op hunne aangekogte heyde te stellen een pagthof voor twee of meerdere paarden of ossen, gratis sal worden toegemeten ses morgens en alleen voor drye morgen schat sullen betaalen na expiratie der vrijdom. Alles nogtans dat deze aanneeminge sullen worden nageleeft binnen de vijf eerst volgende jaaren, soo niet, dat als dan de toegemeetene morgens sullen moeten betaalen ten advenante van den koopprijs van het verkogde neffens aanschietende of gelegene parceel. Dat de geërfdens en regenten tot aanmoedinge van den akkerbouw met os of ossen sig bij deze verpligten van bij de Soveraine Overigheyd te amplieeren de welke hunne nieuwe erven met os of ossen sullen laaten cultiveeren alle des selfs huysgesinne en vhee op het parceel wonende en ter culture geplaatst, vrijdom sullen genieten hooft en beesten schad so lange men sal blijven continueeren met os of ossen dese erve te beakkeren.';
5.     degenen die gemene heide met aanzienlijke aanplant van bomen hebben bepoot, zal het vrijstaan om deze in eigen erf aan te nemen mits zij de prijs betalen waartegen de andere heide boendersgewijs is aangekocht; hetzelfde geldt voor huisplaatsen de aangemeten twee morgens overschrijden;
6.     de aangekochte percelen zullen tijdig voor de aankopers worden gemeten ten overstaan van de commissarissen;
7.     de aankopers moeten de koopprijs vóór maart aanstaande in gangbare munt betalen in handen van de huidige schatheffer, op straffe van parate executie - in de marge: de koopprijs zal worden betaald in 3 termijnen van ieder 6 maanden. Bedraagt deze koopsom 1.000 gulden Cleefs of meer, dan mag de aankoper de helft van de koopsom als hypotheek vestigen op ander perceel onder de gemeente danwel het ressort van het Hof van Gelderland gelegen, echter nadrukkelijk niet op het aangekochte perceel, tegen een jaarlijkse rente van 3½%. De resterende koopprijs zal door de tijdelijke schatheffer in ontvangst worden genomen en in de gemeentelijke rekening worden verantwoord, tegen een vergoeding van 0,5%. Mocht de schatheffer geen genoegen nemen met dit salaris, dan zal het de geërfden en regenten vrijstaan om dit door iemand anders te laten doen tegen het laagste bod;
8.     de aankopers zullen op verzoek zonder enige kosten worden geërfd en gegoed in de door hen aangekochte percelen - in de marge: degenen die conform resolutie van het Hof overdracht willen, moeten de percelen bij deling of erfenis waarbij de eigenaar verandert, dit laten aantekenen in het boenderboek binnen uiterlijk 6 maanden, op straffe van 2 ducatons boven het salaris dat de nalatige nieuwe eigenaar verschuldigd is, en waarvan de helft zal worden betaald aan de officier en de andere helft aan de secretaris die de in- en uitschrijving ('af- en aan schrijvinge') moet doen;
9.     ieder hoogsel zal 1 gulden Cleefs à 20 stuiver bedragen, alles ten profijte van de gemeente;
10.   de aankopers moeten van iedere gulden van de koopsom 1 stuiver betalen tot bekostiging van deze verkoop en verdere onkosten;
11.   degenen aan wie enig perceel mocht verblijven en die niet ingezetenen zijn of geërfd in deze gemeente, zullen onmiddellijk een borg stellen, niet enkel voor de koopsom maar ook voor de kosten van meting en andere kosten;
12.   in alles waarin deze voorwaarden niet voorzien, zal worden gehandeld naar de stad- en landrechten.
RHCL Maastricht, SA Beesel en Belfeld, inv.nr. 40 fol. 95vs-7vs. Met in de marge goedkeuring (met vele wijzigingen) d.d. 11-10-1786 door het Hof.

Geïnteressseerd in de ontwikkeling van het landschap? Lees dan ook mijn webpagina's over toponiemen.

Oude belastinglijsten zijn een goede aanvuling op de registers van doop, trouwen en begraven.

Net als de latere bevolkingsregisters geven ze een redelijk beeld van de samenstelling van de bevolking, hoewel de namen in de lijsten zich helaas beperken tot de gezinshoofden.

Diverse van de achternamen op deze lijst uit 1769 treffen we ook tegenwoordig nog aan in Swalmen. Oudere lijsten zijn steeds volledig handgeschreven en voor de beginnende genealoog nauwelijk te ontcijferen.

Wist je trouwens dat ook af en toe belasting werd geheven op bepaalde soorten bomen, of op de ramen in het huis?

Van Beesel is een mooi schat- en meetboek bewaard gebleven uit 1654. Op enkele tientallen pagina's passeren zo alle landeigenaren van die tijd de revue.
De mooiste voorbeelden van bunderboeken (zoals ze ook wel genoemd worden) dateren uit het eind van de 18e eeuw.

De inwonersaantallen van Beesel, Belfeld en Swalmen namen vooral vanaf het eind van de 19e eeuw sterk toe, vooral door de vestiging van enkele grote industrieën in deze regio. In 1967 werd in de gemeente Beesel de 10.000ste inwoner geboren. Het gemeenteloket is tegenwoordig overal een balie. De functie blijft dezelfde: contact met de burger.

Van bestuurders, zoals schepenen, zijn tot soms zelf vóór 1600 de namen bekend; hetzelfde geldt voor de bode en secretaris.

Zo mooi als op deze prent zullen de koeien van Swalmen er op het eind van de 18e eeuw niet bij hebben gelopen.

De veestapel was over het algemeen vrij schamel. Ook de grotere pachters hadden vaak nog geen 10 koeien en runderen. Sommige pachtcontracten schrijven voor hoeveel varkens jaarlijks moesten worden gefokt.
Een van mijn voorvaderen, Joannes Denessen uit Tegelen, noteerde op het eind van de 18e eeuw exact hoe met met zijn bijen ging.

"An chyrurgischer deservitur und vorgeschossenen medicamenten habe ich vom 24en Januar bis untern dato in der gemeinde zu Schwalmen nachstehendes verdienet:

Anno 1795 den 17 Mers eine visite zu den Joes Schreinerwercker, und ihn adergelassen ...
den 20 Mers eine visite op die Heid zu Reiner Börskens, und ihn wegen einen befrornen fuss besorget, und verbunden ...
den 21 Mers fur ihn an medicin zum verbinden
fur Joes Schreinerwercker an medicin
den 1 April die fraw des Joes Schreinerwercker eine aderlass und an medicin
den 22 April eine visite zu der Sophie Rölken op die Heid
eodem ihr an medicin
eodem die dochter des Reiner Börskens, und die wittib (weduwe) Johan Krin adergelassen
den 25 April eine visite op die Heid zu der Reiner Börskens und seine dochter
eodem für beiden an medicin
den 27 April fur die Sophie Göbbels an medicin
den 2 Maij eine visite zu der Sophie Rölkens, und Paul Willems op die Heid
den 8 Maij eine visit zu den Willem Correns und 2 aderläß
fur genesung eines offenen schadens des kindes des Johan Zimmermans, und gegebenen medicinen
den 7 Maij eine visite zu den Wilhelm Correns
den 8 Maij ihm an medicin

Al vanaf de vroege Middeleeuwen was de Maas een belangrijke transportroute voor hout vanuit de Ardennen naar Holland. Roermondse werklui, bekend als houtvlotters of huurvaarders, konden worden ingehuurd om de lading bij de Hollandse kooplieden in o.a. Dordrecht te bezorgen.
Nadat de houtvlotten bij Ouddorp en in de buurt van de Schelkensbeek weer gerepareerd waren na een woelig traject op de Maas, liep een gedeelte van de huurvaarders te voet terug naar Roermond, waarbij zij onder andere Rijkel passeerden.
Geregeld was er ook voor de Beeselse dagloners nog een stuiver te verdienen. Misschien dat ook dit vlot, op een schilderij gemaakt door Albert Cuyp, via Beesel kwam...

Met name van mensen met reizende beroepen is het extra moeilijk om de stamboom samen te stellen. Schippers, soldaten (hierboven in een minder heldhaftige houding op een schilderij van rond 1620), ambtenaren, bij genealogen zijn deze groepen berucht.

15 oktober 1778
KIRCHHOVEN, bij Heinsberg, D - Gehuwd: Arnold Rütte [Arnoldus Rutten alias Kessels, ged. Beesel 13-5-1752, overl. ald. 13-2-1795, zn. van Theodorus Kessels en Catharina Reuvers], Hollands soldaat gedoopt te Beesel, en Anna Maria Josepha Peters [ged. Kerckhoven, overl. Beesel 18-11-1815, oud 69 jaar; zij hertr. Beesel 4-7-1796 met Godefridus Peters]. Getuigen: Joannes Peter Peters, broer van de bruid, en Maria Agnes Rütte, zus van de bruidegom.

Uit dit huwelijk:

1. Theodorus Rutten, ged. Beesel 25-3-1781 (get. Petrus Meuter voor Christianus Peters en Agnes Rutten), verm. jong overl.
2. Christianus Rutten, ged. Beesel 18-10-1783 (get. Franciscus Meuter voor Joannes Petrus Peters en Sophia Peters). Tr. Tegelen 31-3-1818 met Joanna Mulders.
3. Theodorus Rutten, geb. en ged. Beesel 9-5-1787 (get. Cornelius Jansen wnd. te Besel en Agnes Rutten wnd. te Kessel; geb. 'tot Rijckel'), overl. ald. 23-10-1788.
4. Lambertus Rutten, geb. en ged. Beesel 5-1-1790 (get. Theodorus Bos wnd. te Swalmen en Catharina Peters wnd. te Maesniel; geb. 'tot Rijckel').
5. Anna Catharina Gerits (sic), geb. Beesel 3-2-1793, ged. 4-2-1793 (get. Joannes Jansen wnd. te Besel en Cornelia Bloemers wnd. te Swalmen; dr. van Arnoldus Gerits! ged. te Besel x Maria Josepha Peters ged. te Kerckhoven; geb. 'tot Rijckel').

boerenschans

De vluchtschans aan de huidige Schansweg (dijck) aan de Bakheide te Beesel. De verschansing werd rond 1640 aangelegd door de boerenbevolking om hier in tijd van oorlogsgevaar een veilig heenkomen te zoeken.

In 1579 werd in Reuver al een militaire schans aangelegd, oorspronkelijk Brigittenschans genaamd. In tegenstelling met de Beeselse schans was hier geen omgrachting.

militaire schans

Op 28 oktober 1674 werd een rapport opgesteld van de schade door brand enkele maanden eerder, waarbij tientallen woningen in Swalmen in vlammen opgingen. Op dit openingsblad o.a. de schade aan de al lang verdwenen hoeve Boekweitsdries, eigendom van kasteel Hillenraad.

Het was zeker niet de eerste keer dat de rode haan kraaide in Swalmen. Ook in de zomer van 1702 gingen enkele huizen in vlammen op bij een belegering van Roermond. Gegevens over afgebrande huizen vind je ook terug in de gemeenterekeningen. De bijlagen van die rekeningen bevatten vaak een schat aan gegevens. Van de afgelopen eeuwen zijn honderden rekeningen en bijlagen bewaard, maar nauwelijks een genealoog die de moeite neemt om ze door te kijken. Zonde!

Onze omgeving kent een zeer lange geschiedenis van oorlogen. Voortdurend had de bevolking last van doortrekkende troepen, plunderingen en inkwartieringen.

Rond 1700 was het in onze omgeving extreem koud, maar ook later kon het nog flink vriezen zoals we kunnen zien aan een bevroren Maas in 1929.

Hagelslag, misoogsten, hoog water, één verkeerde dag kon voor onze voorouders een heel jaar honger betekenen. Hoog water kon veel schade aanrichten. De archieven bevatten tal van schaderapporten, met daarin natuurlijk ook allerlei genealogische feitjes.

Detail van een schets daterend van het eind van de 17e eeuw. Op de huidige Bosberg in Swalmen, langs de weg naar Brüggen, stonden de galg en het rad. Tot tenminste het begin van de 18e eeuw werden mensen die ter dood waren veroordeeld hier berecht.

Deze afbeelding uit ca. 1470 laat naast ophanging ook nog het afhakken van handen en voeten zien. Het vergrijp zal wel om meer gaan dan een gestolen appel of een bal door de ruit.
Lijfstraffen kwamen nog voor tot in ieder geval de achttiende eeuw. Ook werden mensen wel verbannen.

Gevangenisstraffen waren minder gebruikelijk: ze kostten de gemeenschap gewoon teveel geld. Toen in 1876 een nieuw gemeentehuis werd gebouwd in Beesel, werd dit echter toch voorzien van een 'cachotje', waarvan veldwachter Johannes Hendrix vermoedelijk een sleutel had.

De archieven van de schepenbanken van Beesel en Belfeld respektievelijk Swalmen en Asselt bevatten vrij uitgebreide procesdossiers met daarin ook veel genealogische gegevens. Misschien moest die voorouder met wie je al jaren 'vast' zit wel ergens opdraven als getuige en vertelt hij waar en wanneer hij geboren werd. Beperk je niet tot Burgerlijke Stand en kerkboeken; kijk verder!

In de loop van de late 18e eeuw verschenen de eerste doodsprentjes. Soms bevatten ze unieke informatie over de overledene. De heemkundevereniging heeft een verzameling van enkele duizenden exemplaren. Wij ontvangen graag prentjes die anders zouden worden weggegooid. Dubbele exemplaren worden geruild met zusterverenigingen, dus wij gooien zeker niets weg!

Ook grafmonumenten kunnen gegevens bevatten die helpen bij stamboomonderzoek.

Ben je na het lezen van deze website geïnteresseerd in je eigen stamboom?

Bezoek dan eens een van de avonden van Heemkundevereniging Maas- en Swalmdal in het parochiehuis te Reuver (Pastoor Vranckenlaan 6). Ervaren hobby-genealogen helpen je hier op weg (of verder).

Deze webpagina laat maar een zeer klein gedeelte zien van de vele bronnen die je kunt gebruiken om je familiegeschiedenis wat extra kleur te geven.

En wie weet, met alle ontwikkelingen op het gebied van DNA-onderzoek weet je straks of in een van deze urnen een van je voorouders werd bijgezet.

Bezoek ook:

Toponiemen in Beesel, Belfeld en Swalmen

Maas- en Swalmdal in beeld

Kroniek voor Beesel, Belfeld en Swalmen