Kroniek voor Beesel, Belfeld en Swalmen

Bezit u een oude kaart waarop het gebied tussen Venlo en Roermond is aangegeven en wilt u daarvan een scan of een digitale detailopname maken voor mij, dan stel ik dit zeer op prijs. Ook voor andere opmerkingen en aanvullingen op deze kaartenverzameling kunt u contact met mij opnemen.

Loe Giesen, Reuver

1600

Ivliacvm, Ivlic, oder Gulich, Johan Bussemacher

In of rond 1600 drukt Johan Bussemachr (zoals hij zelf rechtsonder schrijft) deze kaart van het hertogdom Gulik, met links dit leuke detail. De kaart van Bussemacher wordt gebruikt in het te Keulen uitgegeven Geographisch Handtbuch van Matthias Quad.
Hoewel deze kaart vrij onbekend is, bevat ze voor onze omgeving aardige details voor zo'n oude kaart. Tussen Vehnloo en Ruermundt zien we o.a. Houtmuilen, die Mase fluvius, Beselen, de Aldenborch, Schwalm, Helraj (Hillenraad) en Asel (Asselt). De weergave van de kerkjes is gestileerd.

Rechts in een kader schrijft Bussemacher nog: Juliacum, Julic, oder Gulich, ein schönes Hertzogthum gelegen im Niderlandt, ist also gnant von der hauptstat Julia oder Gulich so drinnen ligt. waher aber dieselbe den namen bekummen weis man nit wol. Anfenglich ist dieses lant ein Graffschafft gewest: ist aber im jahr Chr. 1329 durch Keiser Ludwign zu einr Marckgrafschaft verhöhet. und uber 30 jahr hernach under Carolo Quarto uf dem Reichstag zu Metz zu einem Hertzogthum erhaben. Negst Julich ist Duren die furnembst stat darin und sehr nahmhafft worden eins theils durch die eroberung Caroli Quinti. anders theils durch ein Sanct Annen haupt welches von Meintz dahin entdragen und alda in hohen ehren gehalten wirdt.

1600

Ducatus Geldriae, Henricus Nagell

Henricus Nagell facit, staat rechtsonder op deze kaart van Johann Bussemacher uit Keulen. Deze kaart van het hertogdom Gelre bevat niet veel detail. Tussen Venloo en Rurmund zien we op de rechteroever van de Maas enkel Beselen.

De kaart heeft duidelijke overeenkomsten met de kaart van Brabant van enkele jaren eerder van dezelfde graveur.

1602

Gueldria / Geldria, Abraham Ortelius / Joannes Baptista Vrients

Enkele koperplaten van Abraham Ortelius werden gekocht door Jan Baptist Vrients, die in 1602 nevenstaand kaartje op de markt bracht.

Door het kleurgebruik op dit kaartje lijkt het alsof Gelre en Gulik één geheel vormen, maar dat was natuurlijk niet zo.

1604

Inferioris Germaniae Provinciarum Nova Descriptio, Guilielmus Johannis

Detail van een veel grotere kaart van de Nederlanden door Guilielmus Johannis.

Tussen Veenlo en Ruremonde de dorpen Regelen, Belfeld en liefst tweemaal Swamen en Swalme. Tja, als je dat zo doet is voor Beesel inderdaad geen plaats meer...

1606

Belgii, Gerard Mercator en Judocus Hondius

Detail van een kaart van de Nederlanden. Centraal in deze afbeelding het gebied tussen Venlo en Roermonde.

De verschillende staten zijn op deze kaart aangeven in verschillende kleuren: Gelderlant, Cleve, Brabant, Hoorn, Gulick, Dlant van Luyck, Limburg en het Stift Coln.

Van details kan op deze schaal natuurlijk geen sprake zijn. Toch zijn dit leuke kaarten, want ze geven mooi de staatkundige versnippering weer. Het Maas- en Swalmdal maakt deel uit van het Overkwartier, dat op deze kaart weliswaar dezelfde kleur heeft als Gelderland, maar door het kleurgebruik tevens lijkt te versmelten met Brabant en het graafschap Horn, wat toch iets verwarrend is. Veel kaarten zijn pas tientallen jaren later ingekleurd, veelal door mensen die niet altijd goed op de hoogte waren van de staatkundige indeling. Tja, dan krijg je dit soort dingen...

1606

Brabantia, Gulick et Cleve, Gerard Mercator en Judocus Hondius

Deze gedetailleerde kaart van Brabant, Gulik en Kleve komt uit het eerste deel van Mercator's atlas van de Nederlanden, het eerste deel van zijn belangrijke Atlas. De titel van deze kaart (gedrukt in Amsterdam) staat op de achterkant, met tekst in Latijn.

We zien hier weer het detail tussen Venlo en Roermund. Behalve het Gulikse Regelen zien we grensplaats Belfelt, Besselen, Swalme en Asselt. De rivierlopen zijn slechts bij benadering weergegeven, zoals we zien bij de Swalm die abusievelijk langs Asselt stroomt.

1607

Cleve et Murs, Gerard Mercator

Een zwartwit uitgave van een kaart die ook onder 1608 wordt genoemd. Bij deze versie zijn de gebiedsgrenzen aangegeven, maar niet ingekleurd.

1608

Cleve et Murs, Gerard Mercator

Volgens deze ingekleurde kaart (een variant van de hiervoor genoemde prent) vallen Beesel, Belfeld en Swalmen rond 1600 onder het graafschap Gulik; dat klopt natuurlijk niet, maar het blijft een leuke kaart. Bij het vullen van de vakjes is gewoon niet goed opgelet met de kleuren. Tussen Venlo en Roermund wordt enkel Bruggen aangegeven.

1608

Descriptio Ducatus Gelriae, Petrus Bertius

Ook op dit eenvoudig kaartje, met het oosten bovenaan, wordt tussen Venlo en Roermunde alleen Brugge aangegeven.
Het kleurgebruik wijkt sterk af van dat door Gerard Mercator in datzelfde jaar.

Zoals zo vaak, werd ook dit kaartje meerdere malen uitgegeven. Een latere versie uit 1618 met de titel Description du Duche de Gueldres zie je als je de muis boven de afbeelding beweegt. We zien dat vooral de verschillende inkleuringen een geheel ander beeld geven.

1610

Nova Brabantiae Ducatus Tabula, Judocus Hondius

Op deze grote kaart van Brabant staat op de onderrand ook nog een stukje Maas- en Swalmdal.

Tussen Venlo en Roermund zien we Belfelt en Regelen (die voor de gelegenheid van plaats verwisseld zijn), Besselen, Swalme, Asselt en Niel. Verdere details ontbreken.

1612

Gelriae, Cliviae, finitimorumque locorum verissima descriptio, Christianus Schrot

1614

Nova Germaniae Inferioris Descriptio, Petrus Bertius

Heel wat minder detail op deze vrijwel gelijktijdige prent van Petrus Bertius, die ook weer andersom is geöriënteerd. Tussen Venlo en Roermundt staat in het Maas- en Swalmdal verder niets aangegeven. Ook niet zo vreemd als je bedenkt dat op deze kaart heel het huidige Nederland en België staan.

1616

Belgium sive Inferior Germania post omnes in hac forma exactissime descripta, Francois Hoeyus

Francoijs van den Hoeye in de Amsterdamse Kalverstraat bracht in 1616 een kaart in de handel van wat nu Nederland en Belgïe is. Veel plaatselijk detail mag je dan niet verwachten.
Net als bij de kaart uit 1604 wordt Swamen oftewel Swalme tweemaal genoemd. Ditmaal ontbreekt Beßelen echter niet, terwijl ook Belfeldt staat vermeld.

1616

Peutingerkaart, variant, Petrus Bertius

1620

Cleve et Muers, Peter Kaerius, Amsterdam ca. 1620

Zeer kleurrijke kaart van Kleef en Meurs. Aan de bovenzijde van de kaart de Maas met Venlo en Roermond.
Kaerius was een schoonbroer van Judocus Hondius, die net als hijzelf naar Londen was gevlucht wegens zijn geloof.
Een ander exemplaar van deze kaart uit 1634 wordt toegeschreven aan Mercator.

Wie heeft een betere versie van deze kaart?

1623

Atlas van het Ambt Montfort, Phillippus Franciscus Taisne

Philipe Taisne tekent in 1623 een kaart van het Ambt Montfort waarop ook het gebied tussen Belfeld en Roermond staat afgebeeld. De kaart bevat linksboven een Franstalige beschrijving die ons iets meer vertelt:
"Swalme contient plusieurs hammeaulx ... Wilre et se trove ensamble cent et dix huiet maison et sept sensse et deux maison de gentilhommeet deux mollyn. Assel et ung petit village dependant et sou le chevinnaighe de Swalme et se trouve cinquants maison et cincq censse et ung maison de gentilhomme et se trove ensamble huit cent personne communiant. Beselen se trouve plusieurs hameaulx comme Leuwen et Offenbeck, Rickel et il y a ensamble cente et cincq maison et neuf censse et ung maison de gentilhomme et ung mollyn. Belfelt et ung petit villaige soubs le chevinaighe dependant de Beselen et se trouve quarant trois maison et deux cense et de personne comuniant ensemble cincq cent et cinquante quatre."
Swalmen en Wieler tellen in 1623 dus samen 118 huizen, 7 pachtboerderijen, 2 adellijke huizen (Hillenraad en Baxhof) en 2 molens. In Asselt, tot dezelfde schepenbank behorend, liggen 50 huizen, vijf pachthoven en een adellijk huis. Er wonen alles bij elkaar 800 communicanten. In Beesel staan, inclusief de gehuchten Leeuwen, Offenbeek en Rijkel, 105 huizen, 9 pachtboerderijen, een adellijk huis en een molen. Belfeld behoort tot dezelfde schepenbank en telt 43 huizen en 2 pachtboerderijen. In totaal wonen er 554 communicanten.

1627

Le vray pourtraict du nouveau canal commencé par le commandement de la Serenissima princesse Isabelelle Clara Eugenia gouvernante es Pays-bas, Michel Faulte

Graveur Michel Faulte uit Parijs maakt in 1627 een kaart van de Fossa Eugeniana met linksonder dit fragment waarop we Belfeldt zien. Kasteel Holtzmulle ligt aan de verkeerde kant van de beek en moet eigenlijk bij het Gulikse Regelen liggen. Deze foute schrijfwijze voor Tegelen is toch erg hardnekkig.

1629

DUCATUS GELDRIAE novissima descriptio, Henricus Hondius

Deze kaart van de Amsterdamse kaartenmaker Hendrik Hondius draagt het jaartal 1629 en werd gegraveerd door Abraham Goos.

Tussen Ruremonde en Venlo zien we Regelen, Holtmule, Belfelt, Besselen, Swamen, Asselt, de Aldeborch, Swalmen (inderdaad, twee keer) en Niell.

1630

Belgii inferioris descriptio emendata cum circumiacentium regionum confinijs, Gerard Mercator (en Judocus Hondius)

Gerardus Mercator tekent in 1630 deze minder bekende kaart van de Nederlanden. Op dit detail tussen Venlo en Roermunde slechts het Gulikse Bruggen.

Hoewel de kaart door zijn schaal minder gedetaileerd is, is Mercator er mede hierdoor wel in geslaagd om een helder overzicht te geven van de belangrijkste plaatsen en rivieren. De illuminatie van de kaart is niet zo geslaagd: de grenzen van het graafschap Horn worden hierdoor verwarrend weergegeven.

1630

Regionvm vrbium et fluminum quae potissimum comitatum Mürs ambiunt breuis descriptio, Johan Mercator

Henricus Hondius publiceert in 1630 in Amsterdam een werk getiteld Gerardi Mercatoris atlas sive cosmographicae meditationes de fabrica mundi et fabricati figura. Op een van de pagina's zien we deze bonte kaart, getekend door Johan Mercator, kartograaf van de hertog van Kleef. De detaillering tussen Venlo en Roermund is opnieuw gering: we zien enkel het Gulikse Bruggen.

1630

Cleve et Murs, miliaria Germanica communia, Petrus Kaerius

Opnieuw een variant van de kaart van Kleef en Meurs, ditrmaal uit de door Hondius uitgegeven atlas met kaarten van Mercator en anderen uit 1630.

1630

Ducatus Iuliacensis, Clivensis et Bergensis etc., N. Geilenkerckensis

Nicolaus van Geilenkercken koos in 1630 weer een heel andere kijk op het Maas- en Swalmdal door op deze kaart het noorden naar beneden te laten wijzen.
Van zuid naar noord zien we daarmee Roermund, Swalme en Asselt, Beselen, Belfelt, Regelen en Venlo. De kopieerfout bij Tegelen is zeer hardnekkig.

1631

Vrij zeldzaam is deze kaart 'gedruckt tot Amstelredam bij Ian Janssen boeckvercoper op t water in de Paskaert', met een beschrijving van het huidige Nederland en België.

Dit detail toont het stukje tussen Venlo en Roeremonde. Gezien de schaal is er voor de rest niet meer veel plaats. Niel, Swalme, Belfelt en Tegelen hebben een plaatsje weten te bemachtigen, net als de plaatsnaam Kessel, die uiteraard hoort bij het rondje aan de overkant van de Maas.

Langs de rand van deze kaart zien we allerlei stadsgezichten en beroepen (boeren, kooplui, edellieden), waardoor de kaart een zeer kleurige indruk geeft.

1633

Caerte van de Vereenichde Nederlanden etc., gedrukt bij Claes Janss Visser, Amsterdam

1633

Descripsion e las 17 Provincias con svs confines, Augustinus Bredim, Madrid

1633

Novvelle carte de S. Stevensweert avec ses fortifications, Jean Leonard.

In 1632 wordt Stevensweert ingenomen door Frederik Hendrik tijdens diens campagne langs de Maas. Al snel wordt de stad door de Spanjaarden heroverd en meteen wordt begonnen met de bouw van omvangrijke vestingwerken. Deze kaart laat deze werkzaamheden uitgebreid zien.

In de linkerbovenhoek van de kaart zien we de Maas tussen Venlo en Maastricht, met natuurlijk ook Belfelt, Beselen en Swalme. Het symbooltje ter hoogte van Reuver zou de schans kunnen aanduiden, of anders de watermolen van Ronckenstein.

1634

Cleve et Muers, Mercator minor

1635

RHENVS Fluviorum Europae celeberrimus cum MOSA, MOSELLA etc., Willem Blaeu

1635

De Hertochdommen Gulick Cleve Berghe en de Graefschappen vander Marck en Ravensbergh. Midsgaders de grensen der omleggende landen daeraen pale[n]de. Nu van nieus perfectelyck met vlydt beschreven. - Ducatus Iuliacensis, Cliviensis, Montensis: et Comitatus Marciæ et Rapens-bergæ, Finitimæque eis Regiones, Willem Blaeu

1639

Fossa Eugeniana que a Rheno ad Mosam duci coepta est, Henricus Hondius

In de linker benedenhoek van deze kaart net nog een klein stukje Maas- en Swalmdal. Aardig aan deze kaart is, dat het kerkje van Belfelt met enkele huizen is ingetekend. De grens met Gulik is helaas niet erg zorgvuldig aangegeven; of dat met het kerkje dan wel is?

In tegenstelling tot de meeste kaarten tot dusver bevat deze kaart ook enkele wegen, wat dus opmerkelijk mag worden genoemd.

1643

Rhenus Bicornis hoc est Totius Rheni tractus delineatio cum adjunctis Veterum nominum appellationibus, Caspar Vopel

Caspar Vopel (Vopelius, 1511-1561) maakte al in 1555 een fraaie kaart van de loop van de Rijn. Lang na zijn dood, in 1643, drukte Johannes Tscherningk in Strasbourg dit exemplaar.Tussen Venlo en Roermundt worden slechts Tegelen en Bruggen aangegeven, maar bij zo'n mooie kaart mag je daar niet over zeuren.

1645

Iuliasensis et Montensis Ducatus, Willem Janszoon Blaeu, 1645

1650

Belgii Veteris Typus, Joannes Janssonius

In het midden van de 17e eeuw (het exacte jaar van uitgave is niet bekend) tekent Joannes Janssonius dit kaartje van de Nederlanden in de oudheid. Het Maas- en Swalmdal maakt volgens Janssonius deel uit van het stamgebied van de Sicambri, waaruit later de Merovingers zouden zijn voortgekomen.

In het midden van dit detail zien we Castellum Menapiorum voor het huidige Kessel als versterkte hoofdplaats van de Menapiërs (deze eer wordt ook geclaimd door Kassel in Noord-Frankrijk).

1650

XVII Provinciarum Inferioris Germaniae Nec non totius tractus Rheni ultra Francofurtum, Simulque territorii Embdensis, Oldenburgensis, Monasteriensis, Clivensis, Iuliacensis, Leodiensis, Coloniensis, Bergensis, Marchiae, Trevirensis, cum magna Palatinatus et Bremensis dit. parte Nova et accurata descriptio, Claes J. Visscher

Claes Visscher (ca. 1587-1652) maakt samen met graveur Abraham Goos deze kaart van de Nederlanden, in 1650 gepubliceerd in Amsterdam. Vrijwel centraal op de kaart zien we dit detail van het gebied tussen Roeremonde en Venlo.

1650

Circulus Westphalicus sive Germaniae Inferioris, uitgaveWillem Blaeu, Amsterdam 1650

1653

Ruermond, het Over Vierdeel van Gelderlandt, Nicolaas van Geelkercken, ca. 1653

In 1653 verschijnt een boekwerk getiteld Geldersse Geschiedenissen van de hand van A. Schlichtenhorst, waarin deze kaart door Nicolaas van Geelkercken, rijkslandmeester van Gelre. Het Gelders Overkwartier in geel, met vrij veel detail. Tussen Venlo(o) en Roermont de dorpen Tegelen, Belfelt, Beselen, Swammen, Asselt en Niel en de huizen Holtmuel, Holthuysen (Nieuwenbroek), Baxhoef, Hellenray, Oldeborg en 't Huys (de Tooren). De wegen op de kaart zijn vooral indicatief en geven zeker niet de werkelijkheid weer. De fraai geïllustreerde kaart laat verder de Rovers Heyde zien alsmede de Brigittenschans langs de Maes. De kaart lijkt verder sterk op de latere kaart van Joannes Blaeu uit 1662.

1658

Belgii foederati nova descriptio, Johannes Janssonius, Amsterdam 1658

1659

Cart fort particulière du cours de la rivière de Meuze..., Frédericq Florentz de Langren

De volledige titel van deze kaart luidt: Carte fort particulière du cours de la rivière de Meuze comprennant quelques parties des duches et pais de Liege, Brabant, Gueldres dedie son alteze sernis.ma, le prince de Conde, premier prince du Sang, premier pair, et grand maistre de France, ducq d'Anguien, Chasteauroux, Montmorencij, Albret et Fronsac, gouverneur et lieutenant general pour le roij en les provinces de Guienne et Berrij, génerallissime des armées de ses maiesté, par le ... et tres obbeijssant serviteur Frédericq Florentz de Langren, geograph et ingenieur.

De kaart - met het oosten naar boven - toont een groot gebied, van Luik tot de Betuwe, zodat er maar beperkt ruimte is voor detail. Tegelen figureert weer eens als 'Regelen', verder zien we Belfeldt, Boeselen (Beesel), Swalme, de Aldenborg en Hellenraij. De Brigittenschans tegenover Kessel staat aangegeven als 'fort'.

1660

La Fosse de S Marie appelle aussi Eugeniene, Jacob Aertsz Colom

Deze kaart laat de Fossa Eugeniana zien, tussen Venlo en Rheinberg (D). De kaart komt uit de enige landatlas van de uitgeverij van Colom.
Tussen Ruremonde en Venlo zien we o.a. Aselt en Asselt, de Aldeborch, Swalm en Swamen, Beselen en Belfelt.

De drukplaten komen we later nog tegen bij Pieter van der Slaart (1696) en Johannes Ratelband (1735).

1661

Geldria Ducatus et Zutphania Comitatus, Willem Blaeu

1662

Caerte van Beesel, J. Mulier

De oudst bekende detailkaart van Beesel. De kaart werd, op aanwijzing van enkele schepenen en getuigen, gemaakt naar aanleiding van een grensgeschil met buurgemeente Swalmen en is dan ook vooral gedetailleerd in de omgeving van de gemeentegrens.

Op dit detail zien we de kerk van Besel, gelegen op het oude kerkhof in Ouddorp. Van hieruit loopt het Kerkpad naar kasteel Nieuwenbroek, eigenaar van jonker Baxsen.
Vanaf Ouddorp en het kasteel lopen wegen naar de buurtschap Rijckel. De bosjes van de Solberg en Vreeberg worden summier aangegeven door enkele bosschages langs de weg.
We zien een beboste omgeving van de Aoleberg (A) of Donderberg, bij de monding van de Swalm (B). Verder stroomopwaarts, langs het Cleef (C), liggen de Hoosterhof (D) en, aan de Swalmer zijde van de Groeneweg (H), Rookhuizen.

Aan de details op de kaart, hoe uniek deze ook is, mogen we niet al te veel waarde hechten. Zo weten we dat de kerk een uitpandige toren had aan de zuidzijde, en geen inpandige in het midden, zoals deze kaart laat zien. Bij de interpretatie is enige reserve dan ook zeker op zijn plaats.

1662

Tetrarchia Ducatus Gelriae Ruraemundensis, Joannes Blaeu

Vrij gedetailleerde, licht ingegekleurde kaart met rechts het gebied tussen Venlo en Roermond. De kaart lijkt sterk op de kaart van Van Geelkercken uit ongeveer 1653.

Tussen Venlo en Roermont de dorpen Tegelen, Belfelt, Beselen, Swammen, Asseldt en Niell, met verder Holtmuel, een niet met name genoemde Brigittenschans bij Belfeld, de Rovers Heyde, Holthuysen (zo genoemd naar eerdere bewoners van kasteel Nieuwenbroeck), Baxhoef, Hellenray, de Oldeborg en 't Huys (de Tooren) bij Maasniel.
Brachter- en Elmpterwald zijn weer aardig ingetekend als een langgerekte heuvelrug. In Swalmen zien we twee watermolens.

1664

NOVUS XVII INFERIORIS GERMANIAE PROVINCIARUM TYPUS De integro multis in locis emendatus, Willem Blaeu

1672

Provinces-Unies des Pais-Bas connües sous le nom de Holande, avecque les confins de Flandres et d'Alemagne etc, Pierre Duval , Parijs

Ook van de kaartenmaker Pierre Duval (ca. 1618-1682) zijn heel wat kaarten bekend. Op deze kaart van de Verenigde Provinciën aan de onderrand nog net het gebied tussen Venlo (in Spaanse handen, zoals er naast staat) en Ruremonde. Mede vanwege de schaal ontbreken de tussenliggende dorpen.

1672

Belgii seu XVII Provincia inferioris Germanie ex optimus quibusq. authoribus excerpta accuritissima descriptio, François Collignon

Van graveur Franciscus Collignon (1609-1657) komt in 1672 deze kaart op de markt, gedrukt in Rome. De zeer zeldzame kaart toont ongeveer de huidige Benelux met midden-onder dit detail. Tussen Ruremonde en Venlo worden op de rechteroever geen Gelderse plaatsen aangegeven.

1676

Cleve et Murs, Johannes Janssonius

Tussen Venlo en Roermund staan geen verdere dorpen aangegeven.

De kleuren op deze kaart zijn helaas wat verwarrend. Zo hebben het graafschap Horn en het Roermonds kwartier allebei een blauwe kleur, terwijl het verschillende jurisdicties waren. De kleur bij Roermond zou eigenlijk dezelfde moeten zijn als rond Venlo en Gelre, waar de gele kleur echter ook weer terug te vinden is in Brabant en het Land van Kessel. Het prins-bisdom Keulen en graafschap Gulik hebben gelukkig wel ieder een herkenbare kleur.

Goed is te zien hoe het Gelders Overkwartier (in blauw) is ingeklemd tussen de Maas en het graafschap Gulik en daarmee een soort staatkundig eiland vormt, afgescheiden van de overige Gelderse kwartieren.

Wie heeft een betere versie van deze kaart?

1680

TABULA DUCATUS BRABANTIAE continens MARCHIONATUM SACRI IMPERII  et DOMINIUM MECHLINIENSE, Nicolaus Visscher, voor 1680

1680

TETRACHIA DUCATUS GELDRIAE RUREMONDANA sive HISPANICA,  Frederik de Wit, voor 1680

Mooi detail van een andere kaart van Brabant. De kaart bevat meerdere wegen tussen Venlo en Roermonde, waarbij de Hertoch Carels Wech (Prinsendijk) nog een belangrijke rol speelt. De dorpen Niel, Aßelt, Swalme, Beßelen, Belfelt en Tegelen zijn aangegeven, alsmede de huizen Hellenray, Naborch (´t Huys) en Nieuwenbroek (Holthuysen). De grens met Gulikse is tamelijk juist aangegeven. Aan Gulikse zijde worden Brachter Walt en Brachter Heyde  aangeduid, alsmede de dan reeds lang verdwenen hoeve Amers Loo, Malbeker Hof en Moel, Holtmolen, Wampach en In de Munt. Verdere details: de Elmpter gerechtsplaats op de Galgenberg, de Aldenberg (vermoedelijk de verkeerd begrepen en geplaatste Aoleberg), de Rovers Heyde en Het Meerlen Broich. Als riviertjes zijn zowel de Swalm als de niet benoemde Aalsbeek ingetekend.

Deze kaart duikt 1720 opnieuw op, wanneer de platen kennelijk nog eens worden gebruikt door Covens en Mortier uit Amsterdam.

1680

Van deze kaart van Frederick de Wit bestaan verschillende versies. Hiernaast een exemplaar dat rechtsboven het nummer 92 draagt. Als je muis over de afbeelding beweegt, zie je een detail van een kaart met nummer 96.

De kaarten lijken op het eerste oog wellicht identiek met uitzondering van het kleurgebruik. Toch zien we bij een nadere beschouwing dat bijvoorbeeld de plaatsnaam Bruggen verschillend is en dat op de eerste versie de plaatsnaam Echt ontbreekt. Op de tweede kaart ontbreekt echter Kaekirchen. Zo blijken ook ogenschijnlijk gelijke kaarten toch weer verschillend.

1680

Cliviae Ducatus et Marchiae Comitatus, Fredericus de Wit

Veel minder detail zien we op deze kaart van Kleve en Meurs, eveneens gemaakt door De Wit. Dit stukje zit linksonder, in een hoek van de kaart.

Tussen Venlo en Roermond slechts Tegelen, in der Munte, Holthuysen, Amersloo, Asselt en Swalm.

1680

Tegen het eind van de 17e eeuw (mogelijk al rond 1680) maakt De Wit een nieuwe kaart van de Nederlanden. Dit exemplaar is nauwelijks ingekleud, maar ongetwijfeld zijn er ook exemplaren waarbij de landsgrenzen in aquarel zijn bijgewerkt.

Tussen Venlo en Roermondt zien we Belfelt, Beselen, Swammen en Asselt. De Aelsbeek en de Schelkensbeek zijn ditmaal helemaal vervallen; alleen de Swalm is ingetekend. Rond Elmt zijn nog net de heuvels van het Elmpterwald aangegeven.

Beweeg de muis eens boven de afbeelding, en je ziet dat er verschillende versies in omloop zijn. Welke van deze beide de oudste is, valt moeilijk te zeggen. Heeft Helden plaats moeten maken voor de bomen, of was het andersom? En wie heeft alle bomen bij Tegelen gekapt?

1680

Vrijwel gelijktijdtig met Frederick de Wit brengt Nicolaus Visscher een kaart op de markt met niet alleen een bijna identieke titel, maar tevens een wel heel erg gelijkende inhoud.

Visscher tekent tussen Roermondt en Venlo de plaatsen Beffelt, Beselen, Elmpt, Swammen, Asselt en Niell. Waar bij De Wit de Aalsbeek ontbreekt, tekent Visscher deze wél. Ook zien we spellingsverschillen bij Belfeld en Elmpt. Het blijft moeilijk om te bepalen wie nou wie heeft geïnspireerd.

1680

'Gedruckt tot Amsterdam by Frederick de Wit in de Kalverstraet in de Witte Pascaert', zo vermeldt het cartouch van deze ongedateerde kaart in twee delen. Als je weet dat beide kaarten de volledige loop van de Rijn laten zien, is het nog knap dat er bij de Maas tussen Venlo en Roermonde zoveel details te zien zijn. We zien Belfelt, Beselen, Swalmen, Asselt en Niel. De oriëntatie van de kaart is vrij ongewoon.

1681

Gueldre Espagnole, ou Quartier de Ruremonde dans le Duché de Gueldre, Alexis Hubert Jaillot, naar Nicolas Sanson d´Abbeville

Vrij gedetailleerde kaart van het onder Spaans gezag vallend  Roermonds Kwartier van het hertogdom Gelre. Tussen Venloo en Ruremonde de dorpen Tegelen, Belfelt, Besselen, Asselt en Swalm en de huizen in der Munte, Holthuysen, Aldenborg en Hellenray. Ook het Meerlen Broich en de Roversheyde zijn ingetekend, alsmede de Elmpter gerechtsplaats. Aardige details aan Gulikse zijde zijn de Stein am Hoener Camp, Malbeck, an der Heyden, Amersloo, Bruggen, Dilborn en Elmpt.

De drukken van 1681 (Parijs), 1692 (Parijs) 1696 en begin 18e eeuw (Amsterdam) vertonen kleine verschillen.

1681

Novissima et accuratissima XVII PROVINCIARUM GERMANIAE INFERIORIS Delineatio, Abraham Deur

Graveur Abraham Deur maakte deze kaart die te koop was bij Nicolaus Visscher in Amsterdam. Van deze graveur kennen we werk uit de jaren 1666-1714. De kaart laat heel Nederland, België en Luxemburg zien, waardoor de ruimte voor detail natuurlijk beperkt is.

Toch zien we op dit detail met daarop Oppen-Gelre tussen Venlo en Roermonde de plaatsen Belfelt, Beselen, Swammen, Asseldt en Niell.

1682

DUCATUS GELDRIA et ZUTPHANIA Comitatus, Nicolaas Visscher, voor 1682

1684

BELGII REGII TABULA in qua omnes Provinciae ab Hispanis ad annum 1684 possessae, nec non tam a Rege Galliae quam Batavis acquisitae, Nicolaus Visscher

Waarschijnlijk vrij kort na 1684 tekent Nicolaus Visscher (1649-1702) een kaart van de Zuidelijke Nederlanden. De kaart toont de gebieden die in 1684 in handen waren van de Spanjaarden.

Op dit detail zien we tussen Venlo en Roermond slechts Belfelt aangegeven.

1684

Kaartenboek van de bezittingen van het klooster Maria Weide te Venlo, Antonis van Remoortel

Het klooster Maria Weide te Venlo was o.a. eigenaar van de Klerkenhof in Beesel-Rijkel en een hoeve te Swalmen-Middelhoven. De kaart van Middelhoven bevindt zich in het originele kaartenboek dat Van Remoortel maakte. De kaart van Rijkel bevindt zich tegenwoordig in het archief van Venlo, waar ze begin 2013 min of meer bij toeval werd herontdekt. Beide ingekleurde kaarten tonen alle tot deze boerderijen behorende landerijen alsmede afbeeldingen in vogelvlucht perspectief van de hoeven. Het is twijfelachtig of de gebouwen correct zijn weergegeven. Op de kaart van Rijkel is tevens de kerk van Beesel eenvoudig afgebeeld.

Deze domeinenkaart bevat ook schitterende afbeeldingen van de goederen in Venlo, Blerick en Helden.

1687

Il circolo di Westfalia, Giacomo Cantelli

De Italiaanse cartograaf Giacomo Cantelli (1643-1695) studeerde eerst literatuur in Bologna en verhuisde daarna naar Venetië, waar hij naam maakte als geograaf. Tijdens een bezoek aan Parijs maakte hij kennis met enkele cartografen. Zelf publiceerde hij voor het eerst in 1672 bij de Romeinse uitgever Giovanni Giacomo de Rossi. In de loop van zijn carrière maakte Cantelli tal van kaarten, niet alleen van landen en gebieden binnen Europa, maar ook van bijvoorbeeld Perzië en het Heilige Land.

Hiernaast een detail van een grote kaart die grofweg het huidige Duitsland beslaat. We kijken naar een gedeelte van Spaanse Gelre, met daarop een groot aantal wat merkwaardig gespelde plaatsnamen. Ten zuiden van Velno (ja hoor, het staat er echt) lezen we Regelen (Tegelen), Holmule (kasteel Holtmeulen), Bielfelt (Belfeld), Beselen (Beesel), Suemen (Swalmen), de Aldenborg, Sualine (nogmaals Swalmen) en Rurermonda (Roermond). Het kruisje bij laatstgenoemde stad geeft mogelijk aan dat dit een bisschopsstad is.

1688

Ducatus Brabantiae divise in Hispanicam et Batavam in qua sunt dominia Lovanii, Bruxellarum, Antverpiae, Sylvae-ducis et Mechlinae ac in omnes minores ditiones accurate distinctae, Carolus Allard

Carel Allard uit Amsterdam komen we tegen als graveur en uitgever. Op deze kaart van Brabant zien we rechts dit detail. Tussen Venloo en Roermonde (of Ruremonde) van noord naar zuid Tegelen, Holtmuel, Belfelt, Beselen, Asselt, Swalme en Hellenray. Bij Belfeld wordt de Brigittenschans aangegeven, die eigenlijk kilometers zuidelijk zou moeten liggen. Het symbool onder de plaatsnaam Asselt zal waarschijnlijk ruïne de Naborch voorstellen.

1688

BRABANTIAE PARS ORIENTALI, Frederik de Wit, na 1688

Opnieuw een kaart met mooie details. Tussen Venlo en Roermonde de dorpen Tegelen (Reglen), Belfelt, Beselen, Elmpt (een beetje verdwaald), Swalmen en Niel; Asselt ontbreekt ditmaal, terwijl tussen Beesel en Swalmen een niet te indentificeren kerkje is geplaatst. Als huizen zijn ingetekend Holthuysen (Nieuwenbroek), de Aldenborg (Naborch) en Hellenray. De Swalm wordt vanuit Brugge naar Roermond geleid, terwijl van Brüggen ook een niet-bestaande weg naar Beesel loopt.

Een groter fragment op de webpagina voor mijn Kroniek voor Beesel, Belfeld en Swalmen.

1690

Corso del Reno parte settentrio, Vincenzo Maria Coronelli

Vincenzo Coronelli (1650-1718) zag zijn roeping enige tijd als Franciscaner monnik, maar werd in 1685 'kosmograaf' van de republiek Venetië.
Op deze kaart, uitgegeven in 1690 in Venetië, staat een groot gedeelte van het stroomgebied van Rijn en Maas. Ook het gebied tussen Roermond en Venlo staat op de kaart aangegeven.

Wie heeft een bruikbare versie van deze kaart?

1690

Dvcatvs Gelriae pars secunda quæ est Rvremondensis, Gerard Valk en Peter Schenk

De universiteit van Bern dateert deze kaart tussen 1670 en 1690. Gezien de geboortejaren van Peter Schenck (1660) en Gerard Valk (ca. 1651) kies ik daarmee voor een later tijdstip. De kaart leunt zwaar op die van Nicolaas van Geelkercken (ca. 1653) en Joannes Blaeu (ca. 1682).

1690

Iuliacensis ducatus, Gerard Valk en Peter Schenk

Valk en Schenk publiceren vermoedelijk rond 1690 tevens deze kaart van het hertogdom Gulik, met een ongebruikelijke oriëntatie. De gegevens op de kaart zien we ook al op eerdere kaarten: In der Munte, Wampach, Tegelen, Holtmoelen, Stein am Hoenercamp, Belfelt, Malbeker hoffe end moel, Meerlenbroich, Rover Heyde, Hertoch Carels wech, Amersloo, Holthusen, Besselen, Brachter Waldt, Swalm, Aldenberg, Asselt, Hellenray. De grensstenen bij de Hoenderkamp, de Witte Steen en Greetjens Gericht staan ingetekend en ook het gebied rond Malbeck toont iets meer detail dan op andere kaarten.

1690

Novissima et accurentissima Archiepiscopatus et Electoratus Coloniensis ut et Ducatuum Iuliacensis et Montensis et Meursiae Comitus, Frederick de Wit

Rond 1690 geeft Frederick de Wit in Amsterdam deze kaart uit, die nog zal dienen als basis voor heel wat latere kaarten.

Op dit detail weer het gebied tussen Venlo en Roermond of Ruremonde. Wegen ontbreken op deze kaart. Naast de rivieren en beken zien we In der Munte, Tegelen, Holtmoele, Belfelt, Malbecker Hoffe en de moel, Holthuysen, Besselen, Asselt, Aldenberg, Swalm en Hellenray. Langs de grens met Gulik de Stein am Hoenercamp, de Brachter heyde en Amersloo.

De Schelkensbeek stroomt voor de gelegenheid helemaal naar de grens van Gelre en Gulik, waar ze uitmondt in de Maas. Kennelijk zijn de Schelkensbeek en de Aelsbeek hier op één hoop geveegd.
Bij de Swalm zien we dat deze rivier verkeerd loopt. Hoewel de monding correct bij de Aldenberg (de huidige Aoleberg oftwel Donderberg) is getekend, ziet het allemaal wat vreemd uit, ook al omdat Asselt te noordelijk is geplaatst.
Het figuurtje dat het kasteel van Swalmen aangeeft, is zelfs direkt tegen de Roermondse stadsmuur aangedrukt.

1690

Menapii, Eveché de Ruremonde, Quartier de Gueldres dans le Duché de Gueldres, Nicolas Sanson, Parijs 1690

Kartograaf Nicolas Sanson laat ons deze kaart na, met enkele aardige details. Dit exemplaar bevindt zich in Biblioteca Nacional Digital van Portugal.
Tussen de gefortificeerde steden Venloo en Roermont zien we In der Munte, Reglen ou Teggelen (inderdaad, dat laatste is al wat beter), Holtmoelen, Wampach, Beisel (dit moet natuurlijk Belfeld zijn), Stein am Hoenercamp, Malbecker (aangegeven door een miniscuul molenrad), Holthusen, Besselen (Beesel), Amersloo, Asselt, Aldenberg, Swalm en Hellenray. Het Meerlebroek is aangegeven als een langgerekt moeras dat via de Aalsbeek, het laatste stukje tevens de grens tussen Gelre en Gulik, in de Maas uitmondt. Langs de grens staan, net boven Amersloo, de Witte Steen of Paal en de iets noordelijker gelegen Grijze Steen aangegeven.

1690

Cercle de Westphalie, NN Sanson

'Par le S[ieu]r Sanson d'Abbeville', zo staat in het cartouche van deze kaart. Aan het jaartal 1690 is geknoeid (gaat het soms om een herdruk?) en het is dan ook de vraag of deze kaart daadwerkelijk uit dat jaar dateert.

Op de kaart figureren Venloo en Roermond met daartussen slechts Bruggen. Het lijkt erop dat zowel de Aelsbeek als de Schelkensbeek worden weergegeven. De Swalm heet voor de verandering Beeck fluvius. Ach, je kunt als kartograaf ook niet alles weten...

1690

Belgium Foederatum, ad usum serenissimi Burgundiae ducis, Alexis-Hubert Jaillot

Alexis-Hubert Jaillot (1632-1712) tekent deze kaart, in 1690 uitgegeven door P. Mortier in Amsterdam. In de cartouche lezen we Provinces Unies des Pays-Bas avec leurs acquisitions dans la Flandre, le Brabant, le Limbourg et le Lyege.

Op dit detail tussen Venloo en Roermont of Ruremonde wordt enkel Teglen aangegeven.

1690

Novissima et accuratissima XVII provinciarum Germaniae Inferior, Gerhardus a Schagen

Een kaart van wat nu Nederland en België is, met daarop ook een plekje voor het Maas- en Swalmdal. We zien tussen Venlo en Roermonde o.a. Belfelt, Beselen, Swammen, Asseldt en Niel.

1690

titel?, Johann Georg Bodenehr

Hans Georg Bodenehr (1631-1704) was graveur en uitgever te Augsburg (D). Na zijn dood zetten zijn zonen Gabriel, Moritz en Georg-Conrad zijn werk voort.

Deze kaart van het Rheinland komt kennelijk uit een grotere serie die vermoedelijk heel Duitsland omvat. De kaart draagt rechtsboven het kaartbladnummer 11. De kaart grenst links en rechts aan de bladen 10 en 12, onder en boven aan de bladen 3 en 19.

Tussen Venlo en Roermonde is bij deze schaal geen ruimte voor veel details.

1691

Les Provinces Des Pays-Bas Catholiques, distinguées suivant qu'elles sont presentement partagées entre Le Roy De France, Le Roy D'Espagne, et les Estats Generaux des Provinces-Unies, Guillaume Sanson

In 1691 publiceert Alexis-Hubert Jaillot (1632-1712) in Parijs deze kaart van Guillaume Sanson (1633-1703), met daarop vrijwel geheel België en delen van Nederland en Duitsland. Omdat de kaart vrij groot is, blijft er tussen Venloo en Roermont of Ruremunde voldoende ruimte om het Gulikse Tegelen weer te geven plus de moerassen van het Meerlebroek. Zoals te zien is bij Breyell (Bruegel), Buggenum (Buggen) en Helden (Herden), laat Sanson wat de namen betreft af en toe een steekje vallen op deze kaart.

1692

Les Pays Bas ou sont remarquées les aquisitions de la France iusques à la Treve, J. Peeters

De zuidelijke Nederlanden zijn één grote lappendeken als graveur Karrewijn deze kaart in 1692 maakt. De kaart werd uitgegeven door J. Peeters in Antwerpen.

Het kleine kaartje mist detail. Venlo en Ruremonde staan aangegeven. Zoals gewoonlijk dringt de wig van Juliers (Gulik, hier aangegeven in rose) ter hoogte van Tegelen door tot aan de Maas.

1695ca

Deze vrij zeldzame kaart van Paulo Petrini uit Napels toont de Nederlanden met het aangrenzende Duitse en Franse gebied.

De kaart werd te koop aangeboden op internet maar helaas zijn op dit fragment onvoldoende details te zien om de plaatsnamen goed leesbaar te laten zijn. Niettemin is duidelijk dat het gebied tussen Venlo en Roermond op deze kaart geen verrassingen laat zien.

1681

Gueldre Espagnole, ou Quartier de Ruremonde dans le Duché de Gueldre, Alexis Hubert Jaillot, naar Nicolas Sanson d´Abbeville

Vrij gedetailleerde kaart van het onder Spaans gezag vallend  Roermonds Kwartier van het hertogdom Gelre. Tussen Venloo en Ruremonde de dorpen Tegelen, Belfelt, Besselen, Asselt en Swalm en de huizen in der Munte, Holthuysen, Aldenborg en Hellenray. Ook het Meerlen Broich en de Roversheyde zijn ingetekend, alsmede de Elmpter gerechtsplaats. Aardige details aan Gulikse zijde zijn de Stein am Hoener Camp, Malbeck, an der Heyden, Amersloo, Bruggen, Dilborn en Elmpt.

De drukken van 1681 (Parijs), 1692 (Parijs) 1696 en begin 18e eeuw (Amsterdam) vertonen kleine verschillen.

1694

Carta van de vissherije, gelegen onder het Buggenummer veer, disputabel tussen den heere van Hellenraet en de pp. carthuijsers, anoniem

Op 3 augustus 1694 wordt nevenstaande kaart van de visgronden langs de Maas gemaakt ten behoeve van een geschil tussen de heer van Hillenraad en de kartuizers te Roermond.

Deze kaart laat de loop van de Maas zien tussen het Buggenummer en Hanssummer veer met leuke details van Neer, het huijs Goor, Wijnerten en Buggenum.

Archiv Schloss Haag, inv.nr. 297.

1696

La Fosse de S Marie appelle aussi Eugeniene, Pieter van der Slaart

Op het eind van de 17e eeuw is de drukker en boekverkoper Pieter van der Slaart actief in Rotterdam. Deze plaat kwamen we al eerder tegen bij Jacob Aertsz Colom (1660), iets wat we wel vaker zien in de drukkerswereld. Van der Slaart gebruikt de kaart in een atlas en voegt rechtsonder een bladnummer toe.

Tussen Ruremonde en Venlo zien we o.a. Aselt en Asselt, de Aldeborch, Swalm en Swamen, Beselen en Belfelt.

In 1735 zullen we nog eens dezelfde drukplaten tegenkomen en wel bij Johannes Ratelband uit Amsterdam.

1698

1699

Asselt, eenvoudige maar gedetailleerde schets, Wilhelmus Aquarius

Situatieschets van de weg komend uit het veld en leidend naar de Maas, naar de kerk en naar gen Eijndt. Deze weg is gelegen tussen het huis van Wilm Gubbels en de goot van de Aepoel enerzijds en het huis en de oude schuur van Jan Koenen anderzijds en mondt uit op de weg naar de kerk, 'meer en meer door de Maes afgespoelt'. Getekend door pater Wilhelmus Aquarius 'volgens mijne gedaghtenis ende beste impressie (van mijne kintsheijt aff tot dat ick in het klooster ben gegaen) gemaeckt op heeden den 13 july 1699 tusschen 7 en 8 uijren savonts op onse kamer van ons clooster tot St. Elisabeths Dall'.
-           Tevens zonder datum: situatieschets van de weg lopend tussen het huis van juffrouw Woesting enerzijds en de varkensstal, het huis en de schaapstal van Jacob Spée anderzijds. 

Meent u auteurs- of eigendomsrechten te kunnen laten gelden op een of meerdere van de hier getoonde kaarten, dan verzoek ik u contact op te nemen met mij.

Do you own old maps on which the Venlo-Roermond area is indicated? I would greatly appreciate it if you would be so kind as to send me a scan or digital photograph of a detail, which I then can add to this collection.
If there are any maps on this webpage which you think you can claim exclusive rights of, please notify me.

Bezoek ook:

Toponiemen in Beesel, Belfeld en Swalmen

Maas- en Swalmdal in beeld

Kroniek voor Beesel, Belfeld en Swalmen

Rondleiding langs genealogische bronnen in het Maas- en Swalmdal

Laatst bijgewerkt op 25 maart 2013

Met dank aan:

Fedor Coenen: kaarten 1623 (Taisne)
Twan Ernst, kaart 1684 (Van Remoortel, Rijkel)
Chrit Heuvelmans: gegevens 1699 (Asselt)
Din Hoogma: zwart/wit versie 1696 (Jaillot)
Archi Leenaers: kaart 1616 (kopie Peutingerkaart), 1634 (Mercator)