Ongeveer twaalf kilometer, zo lang is het traject dat de Swalm aflegt op Nederlands grondgebied. Op die afstand heeft deze zijrivier van de Maas een verval van 12 meter, zodat ze gemiddeld per kilometer een meter hoogte overbrugt. In totaal is de Swalm of Schwalm, die in Duitsland ontspringt in een moerasgebied bij het plaatsje Tüschenbroich ten zuiden van Wegberg, zo'n 45 kilometer lang en het verval bedraagt 72 meter. Het stroomgebied van het snelstromende riviertje omvat circa 277 vierkante km², waarvan ongeveer 26 km² in Nederland.
Het Swalmdal werd in 2006 door de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) onder nummer NL2003045 aangewezen als speciale beschermingszone onder de Habitatrichtlijn. Het Swalmdal is ook wel bekend als Natura 2000-gebied nummer 148.
Langs een gedeelte van het hier beschreven gebied kan worden gewandeld aan de hand van de rijkelijk kwistig aangebrachte bordjes 'Schwalmbruch', die een route van bijna 15 km markeren tussen Brüggen, Niederkrüchten en Swalmen. Deze route maakt onder de noemer 'Water.Wandel.Wereld' deel uit van het Maas-Swalm-Nette verband.

Deze webpagina probeert een indruk te geven van het Nederlandse gedeelte van de Swalm, vanaf het punt waar ze ons land binnenstroomt tot aan het einde, waar ze in een oude Maasarm uitmondt.
Hierboven een detail van een kaart die Franz Anton Schraembl uit Wenen in 1790 maakte van het Oostenrijks deel van Oppergelre. Op de kaart zien we hoe de Swalm gedeeltelijk de noordgrens vormde van dit gebied.
Maar kom, alweer genoeg gepraat. De wandelschoenen aan en de camera paraat. En o ja: een klik op de foto levert in veel gevallen nog wat extra informatie op.

Tussen de Duitse grens en De Lanck

Als de Swalm Nederland binnenkomt, heeft de rivier er al zo'n 33 km op zitten, met een verval van circa 60 meter. Op Duits grondgebied werden grote delen van de stroom gekanaliseerd en rechtgetrokken, waardoor het natuurlijke karakter op tal van plaatsen verdween. Hier zien we de Swalm enkele tientallen meters oostelijk van de Nederlands-Duitse grens (oktober 2008). De Swalm stroomt hier tussen bossen en weilanden en heeft nog alle ruimte. Er was zelfs nog plaats voor een fijne picknickplaats (klik op de foto voor locatie).

Het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) laat ons mooi zien hoe de Swalm vanaf het hoogterras (hier in oranje) ons land binnenkomt. Breed slingerend ('meanderend') heeft de rivier zich een weg gebaand door het middenterras (geel), steeds een nieuwe loop zoekend, waarbij talloze oude rivierarmen achterbleven. Tot aan het zwembad bij de Bosberg is het stroomdal relatief smal. Vanaf De Lanck, iets stroomafwaarts van het zwembad, zijn de stroomgeulen verspreid over een breder gebied.
Stroomafwaarts van De Hout loopt de Swalm, breed meanderend, door het vlakke Kerkbroek om meteen na de Schuttekamp in een wat smallere bedding weer wat extra vaart te maken.
Het lichtblauwe gedeelte geeft ongeveer aan hoe hoog de Swalm kan staan bij een extreem hoge waterstand, wanneer de Maas de Swalmbedding binnenrukt en het water van de Swalm wordt opgestuwd tot zelfs aan de oostzijde van de rijksweg die Swalmen in tweeën deelt. Bij het hoogwater in 1643 stond het water nog eens een halve meter hoger dan in 1993 en 1995.
Ooit mondde de Swalm ter hoogte van de Leucker uit in de Maas, daarna op de plaats waar tegenwoordig de Wielerhof ligt. Tegenwoordig vloeien Swalm en Maas samen bij de Donderberg.
Vanwege de doorsnijding van diverse Maasterrassen kan de Swalm worden getypeerd als een terrasbeek.

Fris groen aan weerszijden van een oude meander ten oosten van zwembad de Bosberg, aan de rechterzijde van de huidige stroom. De bossen aan weerszijden van het riviertje maakten hier in de 1930'er jaren deel uit van een wandelpark met roeivijver, grotendeels aangelegd in het kader van de werkverschaffing. Op 5 mei 1935 werd de eerste schop in de grond gestoken voor de normalisering van de Swalm. Tientallen werklozen uit Swalmen werden ingezet voor de aanleg van de Swalmer Bad- en Zweminrichting, die op 1 juli 1936 feestelijk werd geopend. In de jaren erna werden ook nog een voetbaldveld, kinderspeeltuin en tennisbaan aangelegd.

Deze oude Swalmmeander, aan de noordzijde van de stroom tussen de grens en zwembad De Bosberg, laat zien dat de verlaten oude lopen van de rivier een waar paradijs kunnen zijn voor tal van planten en dieren. Bij het maken van deze foto werd een wild zwijn opgeschrikt. Veel oude meanders zijn al eeuwenlang verland en nauwelijks meer herkenbaar. Andere bevinden zich nog in het verlandingsproces en weer andere staan nog in open verbinding met de hoofdstroom.

Ook op de linkeroever treffen we oude meanders aan, zoals hier langs het verlengde van de Kroppestraat. Vergelijking met voorgaande afbeeldingen laat mooi zien hoe ieder stukje van de oude rivier zijn eigen karakter heeft ontwikkeld. Een karakter dat bovendien wisselt met de seizoenen.

De houten beelden langs het natuurwandelpad werden in 2008 gemaakt door kettingzaagkunstenaar Roel van Wijlick.

Gedurende de afgelopen jaren werd veel gedaan aan de natuurbeleving langs dit stukje Swalm. Houten vlonders bieden toegang tot plekken waar eerder nauwelijks wandelaars kwamen.

Om de vijvers rond het zwembad De Bosberg op peil te houden, werden in het verleden stroomafwaarts enkele stuwen aangelegd, waardoor het voor vissen onmogelijk werd om te migreren. Bovendien werd de Swalm over korte afstand rechtgetrokken en over twee takken verdeeld. Hier de stuw bij De Lanck, die het water van de rechtse tak van de Swalm op hoogte houdt. Vlakbij ligt herberg De Bos, een bekende rustplaats langs het Pieterpad, van waaruit de Swalm goed kan worden verkend.

De Swalm was vroeger rijk aan vis. Er werd gevist met zowel hengels als netten. Een akte uit 1713 noemt zelfs prijzen die werden gerekend voor den snoeck, kerpel (karper) ende baers (3 stuivers per pond), den berft (barbeel), geuven (riviergrondel) ende eel (2½ stuiver per pond), rutzen (blankvoorn), winden ende louw (zeelt). Voor rivierkreeften werd 1 gulden per honderd gerekend.

De Maas- en Roerbode van zaterdag 2 oktober 1897 wist toen te melden: “Voorheen werden jaarlijks heel wat palingen uit het riviertje de Swalm gevischt. Deze zomer was echter de vangst zoo gering, dat het niet de moeite loonde er werk van te maken. Men schrijft zulks toe aan den ongewoon lagen waterstand. De paling van de Swalm heeft, wat smaak betreft, veel voor boven die van de Maas. Ze vindt dan ook altijd gereede afnemers.” In mei 1907 ving de destijds bekende visser J. van Avesaath in de Swalm een zalm van ruim vijf kilo. Als bijzonderheid meldde de krant dat de vis was gevangen "aan een gewonen hengel, of, zooals men 't noemt, aan de geerd."

Tegenwoordig kunnen we in de Swalm nog meer dan twintig soorten zoetwatervis aantreffen, waaronder beekforel, vlagzalm, serpeling en grote kopvoorn. Een visvergunning is verkrijgbaar bij herberg De Bos. Ter hoogte van het zwembad werd in 2008 deze vistrap aangelegd.

's Winters speelt het water van de Swalm met de takken die in de rivier en langs de oevers liggen. Soms worden zo de mooiste ijssculpturen gevormd.

Voor wie oog heeft voor detail zullen de erwt-grote vruchtlichamen van de Boomwrat (Lycogala epidendrum) niet onopgemerkt blijven. Vroeger werden deze ook wel aangeduid met de naam Bloedweizwam.

Ten zuiden van het zwembad werd in 2008 een nieuwe doorgang gegraven voor de Swalm, waarmee men probeert om de vismigratie weer op gang te brengen. Op de foto (maart 2009) zien we de nog verse ingreep in het landschap. Op termijn zal de natuur zelf, daarbij ongetwijfeld af en toe geholpen door de mens, het karwei afmaken.

Tussen De Lanck en het 'Luitenbrökske'

Het gebied tussen De Lanck en het eerstvolgende voetgangers- en fietsersbruggetje, plaatselijk bekend als het Luitenbrökske, is zeer populair bij wandelaars en natuurliefhebbers, gelukkig zonder dat dit tot op heden heeft geleid tot overvolle wandelpaden.

Al eeuwenlang ligt er bij De Lanck een brug over de Swalm. De parkeerplaats bij herberg De Bos, een geliefde halteplaats voor wandelaars van het Pieterpad, is een prima uitgangspunt om dit gedeelte van de Swalm te verkennen.

Vogelmelk (Ornithogalum) enkele meters achter de Lanck (waarneming mei 2011).

Langs de 's zomers soms dicht begroeide oevers van de Swalm voelen tal van dieren zich goed thuis. Deze vrij algemene Weidebeekjuffer (Calopteryx splendens) is langs het stromende water van de Swalm helemaal in zijn element (waarneming: 16 mei 2009 bij het bruggetje bij De Lanck).

De Swalm enkele honderden meters achter De Lanck. Ongeveer op de plaats waar de rivier uit beeld verdwijnt, begon vroeger op de linkeroever een middeleeuwse landweer, de Berendonk genaamd. Landweren waren aarden wallen met greppels, die een bepaald gerechtsgebied afbakenden.

De grenzen van Swalmen hoeven gelukkig al een hele poos niet meer te worden verdedigd tegen indringers. Maar dat weten deze bosmieren natuurlijk niet...

Ter hoogte van het Eersel - op de rechteroever - spiegelen kale bomen zich in het verstilde water van een oude meander. De bedding van de Swalm vormt hier een wirwar van poelen en stroompjes, waar de wandelaar soms goed op zijn tellen moet passen.

Op de grond en de bomen zien we allerlei mossen en korstmossen met fantasierijke namen als Bekermos en Groot dooiermos. De sporendoosjes van sommige mossen worden gedragen door haardunne steeltjes. En o ja, de foto's zijn mooi, maar in het echt is alles nóg mooier, dus geef uw ogen goed de kost tijdens uw wandeling.

Een verlandende oude meander, maart 2009. De hogere gedeelten zijn vooral begroeid met varens en braamstruiken. In de laagten allerlei waterminnende planten zoals Pijpestrootje. Links op de achtergrond een stukje met Sneeuwklokjes.

Ten westen van het zwembad zoekt de Swalm zich al meanderend een weg. In de bochten zand- en grindbanken met tal van dierensporen. Vanaf circa 1998 worden ook weer sporen van de otter waargenomen.

Vanaf ongeveer 1999 is ook de bever weer actief in het Swalmdal. Steeds vaker past de bever hier zijn woonomgeving aan zijn eigen wensen aan, ook al lukt het niet altijd even goed om de bomen in de juiste richting te laten vallen.

Verse knaagsporen, maart 2009, ter hoogte van de Berendonck. Vooral in het gebied tussen De Lanck en het Kerkbroek liggen talloze bomen dwars over de Swalm en we zien afgeknaagde stammetjes als potloodpunten uit de grond steken.

Met name langs de linkeroever treffen we in het najaar tal van zwammen aan, waarvan de vliegenzwam natuurlijk ook voor de leek goed herkenbaar is.

Dat geldt ook voor de Grote stinkzwam (rechts) en in iets minder mate voor de Oesterzwam (linksboven). Op een rottende boomstam langs het water zag ik de Gewone wimperzwam samen met Paarse knoopzwam (linksonder).

Een eenvoudig houten kruis en verse bloemen langs de oever van de Swalm (mei 2012). Mét alle respect voor oprechte emoties kan men zich echter afvragen of een natuurgebied wel de juiste plaats is om plastic houders voor waxinelichtjes achter te laten.

De Swalm nabij Groenewoud, januari 2007...

... en hetzelfde punt in mei 2007, waarbij een grindbank zichtbaar wordt bij de lage waterstand. Bij sommige van deze grindbanken waren vroeger doorwaadbare plaatsen. De zogenaamde Steinput, waarschijnlijk gelegen ongeveer waar nu De Lanck is, was vroeger zo'n 'voorde'.

Dotterbloemen in een moerassig stukje langs de Swalm.

In de bochten ontstaan soms kleine zandbanken.

Het Swalmdal wordt ook bevolkt door tal van insecten, zoals bijvoorbeeld de exotisch ogende Schorpioenvlieg, de opvallende Zuringspanner en tal van soorten sprinkhanen, waarvan enkele soorten perfect gecamoufleerd zijn. Als deze Blauwvleugelsprinkhaan wegspringt is van de schutkleuren ineens niet veel meer over: als een vlinder laat hij zich soms tientallen meters meevoeren op de wind met zijn helderblauwe vleugels (waarneming: 1 augustus 2010).

In de herfst tref je op dit stuk langs de Swalm tal van paddenstoelen aan. Hier zien we Kleverig koraalzwammetje, Rosse populierenboleet en Grauwe amaniet.

Grauwe ganzen met hun kroost. Het kleine grut heeft vaak nog veel moeite om tegen de stroom op te zwemmen. De gevaren zijn groot en overal aanwezig, ook al ziet het allemaal heel idyllisch uit.

De Wolfsgraaf, een tweede middeleeuwse landweer, eindigt hier bij de rechteroever van de Swalm. Deze landweer liep vanaf hier in noordelijke richting naar het Beesels Broek. Het grootste gedeelte van de aarden wallen en greppels is al lang verdwenen, maar hier is een gedeelte bewaard gebleven en gedeeltelijk hersteld.

Vanaf de Wolfsgraaf gaan we voorzichtig met een opstapje over de afrastering. Het ruige open weiland achter dit punt wordt begraasd door Fjordepaarden. Kunstmatig aangelegde amfibiepoelen bieden extra mogelijkheden voor kikkers en salamanders.

In het voorjaar wemelen de oevers van de Swalm van nieuw klein leven (waarneming 23 maart 2011).

Op de rechteroever is de weg nergens meer herkenbaar in het landschap. Op de AHN-kaart zien we dit weggedeelte slechts heel vaag. Noordelijker zet de weg zich voort in de PRINSENDIJK, misschien wel het mooiste voorbeeld van een Romeinse heerbaan in Nederland.

Even ten westen van de Romeinse weg ligt al eeuwenlang de Houterhof, meestal gewoon De Hout genoemd. In de 18e eeuw was deze hoeve nog gedeeltelijk omgracht. Ze is nu eigendom van Staatsbosbeheer.

In het begin van de 21e eeuw werden in een ruig weilandje even ten oosten van Groenewoud enkele amfibieënpoelen aangelegd.

De pinksterbloem is de waardplant van het oranjetipje, dat we vanaf maart kunnen aantreffen.

Een stukje steile oever, even voor Groenewoud (augustus 2008) ...

... en hetzelfde punt van bovenaf, maart 2009.

De Swalm achter Groenewoud, mei 2007

Even uitrusten, met links op de achtergrond de eeuwenoude hoeve De Hout (maart 2009).

Herfstkleuren achter Groenewoud, oktober 2008.

Bloeiende narcissen bij Groenewoud, voorjaar 2011.

Groenewoud werd oorspronkelijk gebouwd in de 18e eeuw, maar de villa links op de foto stamt uit 1916.

In de zomer van 2010 trok een zware storm over de omgeving van Swalmen, waarbij ook langs de Swalm vele bomen omwaaiden. Hier bij Groenewoud werd een stuk uit een omgevallen boomstam gezaagd, zodat wandelaars toch hun weg konden vervolgen. Helaas is dit stukje van de wandeling vanaf 2011 niet meer mogelijk, nadat woningbouwvereniging WoonGoed 2-Duizend het pand ging verhuren aan een revalidatiekliniek.

Een fotogenieke winterdag bij Groenewoud.

De Swalm enkele tientallen meters achter Groenewoud, nog net zichtbaar door het groen.

Op deze overzichtsfoto zien we helemaal links het Luitenbrökske en geheel rechts de Houterhof. In het midden pension Groenewoud. Net als de Maas heeft ook de Swalm door de eeuwen heen zijn eigen terassen uitgesleten.

Deze zandhagedis troffen we aan bij een wandeling in april 2011 op de linkeroever tussen De Hout en het Luitenbrökske. Tijdens de paartijd hebben de mannetjes een schitterende groene kleur.

Bosanemonen stroomafwaarts van Groenewoud, voorjaar 2011.

De Swalm met doorkijkje richting De Hout.

Drijvende waterranonkel, plaatselijk vlaot genoemd, met op een van de bloemen een weidebeekjuffer. Deze plant had jarenlang een vaste plaats net ten oosten van het Luitenbrökske, maar ik heb ze er de laatste jaren helaas niet meer aangetroffen.

Detail van de Topografische Kaart van 1931. De rode pijl geeft aan waar we zijn: bij het Luitenbrökske. Parkeren doet u liefst bij de grote parkeerplaats bij de herberg de Bos aan de Bosstraat (rechts). Ook bij het voetbalveldje bij conferentiecentrum Groenewoud is plaats voor enkele auto's. Beide plaatsen zijn een uitstekend vertrekpunt voor een rondwandeling die langs beide oevers leidt. Tussen het Luitenbrökske en de brug bij de Lanck zijn geen oversteekplaatsen. Deze route is niet geschikt voor een rolstoel.

Van het Luitenbrökske tot de brug over de Rijksweg

Westelijk van het Luitenbrökske verandert de Swalm van karakter. Na enkele tientallen metes wordt het landschap meer open. Dit gebied wordt de laatste jaren begraasd door o.a. Schotse hooglanders en Galloway runderen. De industrie op de rechteroever is verdwenen en vervangen door woningbouw. Weilanden en volkstuinen vormen de belangrijkste buffer tussen de river en de bebouwing.

Het 'Luitenbrökske' achter Groenewoud in januari 2007...

... en mei 2007.

Met brede bewegingen slingert de Swalm door het Kerkbroek.

De Swalm, gezien vanaf de Schuttekamp.

Brede zigzaglijnen in het vlakke Kerkbroek, enkele tientallen meters voor het Varkensgat, maart 2009

De Swalm enkele meters voor het bruggetje bij het Varkensgat, tegenwoordig omgedoopt in Otterpad. Langs de oevers bloeide hier 's zomers de drijvende waterranonkel, plaatselijk vlaot genoemd. Door een nog onbekende reden is de hoeveelheid de laatste jaren dramatisch afgenomen.

In de zomer zijn de witte bloemetjes van vlaot te bewonderen. De stand van deze zeldzame plant is echter de laatste jaren sterk afgenomen.

Bij de voetgangers- en fietsersbrug tussen Otterpad en Schuttekamp krijgt de Swalm weer iets meer vaart.

Detail van de kaart van Swalmen uit de Gemeenteatlas van Jacob Kuyper, circa 1869. We bevinden ons inmiddels kort voor de bebouwing van Swalmen, op iets minder dan de helft van onze totale tocht langs de Swalm.

Weelderig groen net voordat de Swalm onder de drukke Rijksweg doorgaat. Ongeveer op deze plaats lag in de 18e eeuw de nu verdwenen oliemolen. Meer over de watermolens van Swalmen iets verderop in dit verhaal.

Tussen de Rijksweg en de A73

Vanaf de Rijksweg N271 stroomt de Swalm over enige afstand tussen de bebouwing door. Daarbij passeert ze een oude boogbrug en een watermolen waarvan het schoepenrad helaas is verdwenen. Door de mogelijk hoge waterstanden in de winter werd in het verleden bijna nergens tot helemaal aan de rivier gebouwd. Sinds het laatste kwart van de 20e eeuw gebeurt dat echter in toenemende mate, waarbij helaas niet altijd is gekozen voor architectuur die ook past bij dit eeuwenoude dorpsbeeld.

De brug in Swalmen met Joannes Nepomucenus, in Swalmen ook wel Pómmelecelus genoemd, voert van de Rijksweg naar de Markt. De eerdere route van Roermond naar Venlo v.v. liep via de brug in de Molenstraat. Deze route werd rond 1700 verlegd naar de Brugstraat.

Een winters plaatje van de Swalm net achter de Kerkbrug. Het lelijke gebouw links van de kerk werd op het eind van de 20e eeuw gebouwd. Helaas ging hierdoor een ander (en mooier) uitzicht op de kerk vanaf de Swalm verloren.

De voormalige watermolen, een van de vele molens die Swalmen vroeger kende. Bij hoog water van de Maas, zoals in 1993, is de molen omringd door water.

De Swalm iets stroomafwaarts van de Sint Lambertuskerk.

De Swalm ter hoogte van de Leucker, met op de achtergrond de Sint Lambertuskerk en rechts de oude watermolen. Iets verder stroomafwaarts mondde de rivier ooit uit in een thans verdwenen loop van de Maas. Daar ook voegt zich tegenwoordig de Eppenbeek, komend vanuit Boukoul, bij de Swalm. Dit gedeelte van de rivier wordt aan beide zijden begrensd door particulier terrein en is daardoor niet toegankelijk.

We kijken nog even naar een detail van een kaart die in het begin van de 19e eeuw werd gemaakt door de kartografen Tranchot en Von Müfling. Bij de toegevoegde rode pijl gaat de Swalm tegenwoordig onder de A73 en de spoorlijn door. Ooit was hier dus het eindpunt van de Swalm. Maar we hebben er in de eeuwen daarna nog een heel eind bijgekregen. En ook nog een heel fraai stuk... Loop nog even mee!

Tussen de A73 en de Wielerbrug

Bij de A73 en de spoorlijn Roermond-Nijmegen is de Swalm gebundeld met een wildpassage. De aankleding en afwerking van dit stukje is na de bouw van de snelweg nog niet geheel afgerond. In het voorjaar van 2011 werd hier een lange rij schanskorven geplaatst die de Swalm vrijwel geheel aan het oog onttrekt. Slechts enkele kijkopeningen geven nog wat zicht op wat zich aan de andere kant van de "Zjwamer Moer" afspeelt. En nu maar hopen dat het wild ook begrijpt wat de bedoeling is...

Nadat de rivier de A73 en de spoorbrug is gepasseerd, openbaart zich een bijna sprookjesachtig landschap dat herinneringen oproept aan vervlogen tijden.

Het bruggetje bij de Naborch in weelderig groen. De foto - gemaakt voor de aanleg van de 'Zjwamer Moer' - werd genomen vanaf de spoorbrug.

Het Swalmdal bij ruïne de Naborch, met op de achtergrond de Genoenhof (l) en de Genaenhof. Tijdens de aanleg van de A73 werd de ruïne beschermd door middel van een houten 'corset'. Deze ommanteling werd op 16 juli 2009 weer voorzichtig verwijderd.

De Naborch werd vermoedelijk in de 14e eeuw gebouwd door leden van de adellijke familie Van Broeckhuysen. Later gingen zij zich Van Swalmen noemen.

Zonder corset is de Naborch toch mooier...

Groot is het contrast met deze opname uit 1993. Slechts af en toe laat de Maas tot ver in het Swalmdal zien wie hier de baas is. Bij Genoenhof en Genaenhof is duidelijk rekening gehouden met deze grillen van de natuur, maar bij de Naborch zijn er kennelijk andere overwegingen geweest om toch juist hier een kleine burcht te bouwen.

In het voorjaar van 2011 werd een lange muur van steenkorven aangelegd tot aan dit bruggetje, dat hierdoor helaas wat in de verdrukking is komen te liggen. Al met al blijft het pijnlijk duidelijk hoe ook de plannenmakers en beheerders van dit stukje Swalm blijven worstelen met de afweging van alle tegenstrijdige belangen op dit kleine stukje Swalmen.

Uitzicht vanaf de ruïne op de Swalm. Op de achtergrond de A73 en de spoorlijn Roermond-Nijmegen.

Het Huis Rathem werd later Ouborg of Naborch genoemd, dit als onderscheid met kasteel Hillenraad. Dirk van Oest, in 1380 genoemd als eigenaar van Hillenraad, kocht in 1381 tevens de Naborch. De preciese familierelatie tussen verkoper Robijn van Swalmen en zijn neef Dirk van Oest is onbekend.

De vroege ochtendzon werpt een warme gloed op de eeuwenoude stenen...

De Swalm net voorbij ruïne de Naborch. Tussen de ruïne en Wieler stroomt de Swalm langs de Hofakker en de Haastert, door een vrijwel ondoordringbaar gebied.

Niet ver van de Naborch liggen de Genaenhof (Oudenhof) en de Genoenhof (Nieuwenhof), twee eeuwenoude boerderijen. De Swalm stroomt hier aan de noordzijde van het dal, maar na een periode van regen of hoogwater worden ook de oudere meanders weer goed zichtbaar in het landschap.

Bij extreem hoog water, zoals hier in 1993, stroomt de Maas de bedding van de Swalm binnen en wordt het Swalmwater gestuwd. Bij oude boerderijen zoals de Genaenhof werd rekening gehouden met deze hoge waterstanden. Het feit dat de Naborch in de 14e eeuw desondanks op deze plaats werd gebouwd, getuigt dan ook waarschijnlijk van weinig realiteitszin. Wateroverlast is dan ook ongetwijfeld de belangrijkste reden geweest waarom de oude burcht werd verlaten.

In april 2011 werd een wandelpad gemaaid dat, dwars door de weilanden, grotendeels direct langs de oever van de Swalm loopt tussen de Genoenhof en de Genaenhof. Dit weiland trekt allerlei insecten aan, zoals de koninginnepage en allerlei soorten libellen.

Dit nieuwe pad biedt de wandelaar toch weer een heel ander uitzicht dan vanaf de route via de hoger gelegen Schroefstraat. Maar ook dit nieuwe pad kan niet voorkomen dat we de Swalm bij de Haesterd even los moeten laten...

Het Swalmdal bij de Genaenhof of Oudenhof (rechts) en Genoenhof of Nieuwenhof (links). Van hieraf gezien stroomt de Swalm tussen de bomen links in beeld. Sinds 2011 kan de wandelaar hier ook een gemaaid pad nemen dat van hieruit linksaf naar de Genoenhof loopt.

Voor deze fotoimpressie kijken we even aan de overzijde van de Swalm. Bij Middelhoven loopt een zandweg langs een oude boerderij dood tegen de Swalm, die zich hier slechts over enkele tientallen meters laat zien. Dit wat afgelegen gebied wordt al eeuwenlang aangeduid met de namen de Winkel en 't Heukske.

De Swalm bij 't Heukske, van waaruit ze verder stroomt achter langs de akkers en weilanden van de Haesterd. Rechts op de foto een stompje wilg: de boom werd begin 2009 doorgeknaagd door bevers en daarna opgeruimd.

We keren terug naar de linkeroever van de Swalm. Achter Middelhoven stroomt de Swalm opnieuw door vrij onbegaanbaar gebied.

Een glimp van de Swalm tussen twee oude knotwilgen, met op de achtergrond de St.-Lambertuskerk. Op de voorgrond de donkere, vruchtbare rivierklei die hier door de Maas werd achtergelaten.

... en verder richting Wieler (januari 2009). Vanaf hier tot aan Rookhuizen wordt de Swalm geflankeerd door knotwilgen. De wilgen werden geplant om de oevers extra stevigheid te geven. Bovendien werd het hout gebruikt voor bijvoorbeeld klompen en 'geriefhouf' voor vlechtwerk en het maken van gereedschap.

De Swalm kort voor de picknickplaats tussen Asselt en Wieler, met op de achtergrond de Wielerhof. Bij hoog water is deze weg verdwenen onder de golven van de Maas.

Bij deze rij knotwilgen vormt de parkeer- en picknickplaats een prima uitvalsbasis om de benedenloop van de Swalm te verkennen.

De parkeer- en picknickplaats op de weg tussen Asselt en Wieler vormt een mooi vertrekpunt voor een verkenning van het westelijke gedeelte van de Swalm. Klik op deze Google Earth foto voor een korte routebeschrijving.
Andere goede parkeermogelijkheden zijn bij het kruispunt Wieler-Middelhoven (linksonder op de afbeelding) of de kleinere picknickplaats bij de zandweg naar Rookhuizen (rechts).

Een kersverse zwavelzwam op een van de knotwilgen in de bocht van de Swalm tussen Asselt en Wieler (waarneming juni 2010).

In januari 2009 werden hier meer dan vijfduizend ganzen geteld, die zich hier vooral 's nachts verzamelden.

Niet alle vogels overleven de winter. In een van de wilgen zag ik in januari 2010 deze bevroren pimpelmees. De wilg moest er van huilen. Of waren het juist deze plakkerige 'tranen' die het vogeltje noodlottig waren geworden?

Het wordt avond langs de Swalm...

Een rij knotwilgen tekent zich donker af in de vroege lentezon.

Tussen de Wielerbrug en de Hoosterbrug

Het stroomgebied tussen de Wielerburg en de Hoosterbrug is relatief jong. Ooit mondde de Swalm ongeveer bij het einde van de Schroefstraat uit in de Maas. Deze verlegde echter haar loop, waarna de Swalm de oude loop van de Maas ging volgen. Sindsdien verenigt de Swalm zich pas vele honderden meters verder met de Maas.

De Wielerbrug vanuit het zuiden...

...vanuit het noorden ...

... en vanuit het westen, met op de achtergrond de kerk van Swalmen. Een rij knotwilgen en een fraai uitlopende treurwilg markeren de onzichtbare rivier.

De Swalm bij Wieler, met op de achtergrond 't Häöfke (l) en de Wielerhof (r).

Uitzicht over het Swalmdal bij de Steenakker, een langgerekt weiland bij Wieler. Ooit stroomde hier de Maas. De Swalm heeft zich later ingesleten in de verlaten Maasbedding.

Tussen Wieler en Rookhuizen stroomt de Teutebeek in de Swalm. Het is de laatste zijbeek die uitmondt in de Swalm.

De Swalm ter hoogte van de Teutebeek, najaar 2009.

In de omgeving van Rookhuizen laat de zilverreiger zich steeds vaker zien. Net als de aalscholver (inzet; hier 'geschoten' oostelijk van Groenewoud) vindt hij hier een prima fourageergebied.

Weilanden ter hoogte van Rookhuizen.

Het gehucht Rookhuizen, op de grens van Beesel en Swalmen, bestaat uit niet meer dan een paar huizen. Het uitzicht over de benedenloop van de Swalm vanaf hier is schitterend en wisselt met de seizoenen.

De benedenloop van de Swalm bij Rookhuizen, in voorjaar, zomer en winter.

Op zo'n mooie zonsondergang blijf je natuurlijk even wachten...

Ochtendnevel bij Rookhuizen.

Al eeuwenlang ligt op deze geïsoleerde plaats de Hoosterhof.

Tussen de Hoosterbrug en de Maas

De laatste meters zijn aangebroken voor de Swalm, die zich hier door een oude Maasbedding worstelt. Het verval is intussen vrijwel nihil. Ook de toch veel sterkere Maas had hier door de eeuwen heen veel moeite om verder te geraken, getuige de vele oude meanders die we stroomopwaarts aantreffen.
Doordat het water van Maas en Swalm slechts met veel moeite voorbij de Peelrandbreuk raakte, werd in het verleden veel veen gevormd in de benedenloop van de Swalm. De ingewikkelde landschappelijke omstandigheden resulteerden alles bij elkaar in een bijzonder beekdal met aan de noordzijde een opvallende steilrand (de hoogteverschillen bij het Cleef beslaan op plaatsen verscheidene meters), een sterke meandering van de aanwezige beekloop en relatief dikke veenpakketten in de bodem van het dal. Kortom: we zijn hier letterlijk in het Maas- én Swalmdal.

De Hoosterbrug vormt de op een na laatste overgang over de Swalm. Op de achtergrond de Donderberg, waar een grote dassenburcht uitkijkt over het Swalmdal.

Meander even voorbij de Hoosterbrug, met op de achtergrond de Hoosterhof.

De Swalm met opnieuw op de achtergrond de Hoosterhof.

De Swalm bij de Neerbemden, enkele honderden meters voor de monding in de Oude Maas.

Vrijwel hetzelfde punt, ongeveer een jaar later: twee grote wilgen zijn tijdens de koude wintermaanden geveld door bevers.

De bevers hebben gedurende de koude wintermaanden gedeeltelijk geleefd op schors van deze wilgen.

Steeds nadrukkelijker drukt de bever zo zijn stempel op het Swalmdal.

Een lage winterzon werpt een warme gloed over de Swalm. Op de achtergrond 't Cleef.

Uitzicht over de benedenloop vanaf Beeselse zijde, met op de linkeroever de Neerbemden en rechts het Hoosterbroek.

In dit vlakke land treedt de Swalm gemakkelijk buiten haar oevers.

Vanaf de Hoosterhof loopt een wandelpad langs 't Cleef, ooit de oever van een al lang verdwenen Maas.

Een kleine kudde koeien kuiert wat rond in de ruigtes aan de voet van de Donderberg (mei 2010).

De laatste meters langs de Donderberg...

Zicht op de kerk van Swalmen vanaf 't Cleef.

... en ook hier weer de sporen van de bever.

Enkele tientallen jaren lang stroomde de Swalm via een kunstmatig kanaal naar de Maas, maar in het begin van de 21e eeuw werd deze weer opnieuw aangesloten op de Oude Maas. Er zijn plannen om enkele stroomgeulen te graven tussen de Maas en de Oude Maas, waardoor ook de Swalm een betere stroming moet krijgen.

Het laatste bruggetje over de Swalm.

Bij de monding van de Swalm groeien weer heel andere planten dan verder stroomopwaarts. En uiteraard trekken deze planten ook andere insecten aan...

Een Zwarte Zwaan met jongen (waarneming november 2011).

Op het eind van zo'n lange tocht is het goed rusten...

Uitzicht over de Dode Maasarm of Oude Maas vanaf de Donderberg (maart 2009).

Uiteindelijk mondt de Swalm uit in de Dode Maasarm bij Rijkel. We hebben daarmee het eindpunt bereikt van onze wandeling. Heeft u vragen of opmerkingen naar aanleiding van deze webpagina, gebruik dan mijn gastenboek via onderstaande link.