De oudste vermelding van die Haelstraete dateert uit 1395. De benaming Haalstraat voor de HOLLESTRAAT zien we ook terug op de Rivierenkaart uit 1849.

Het Hambroeck staat ingetekend op de figuratieve kaart behorend bij het register van keurmedige goederen in Maasniel van 1766. Op kaart 1 van landmeter Smabers (1774) staat het ongemeetene Haembroeck eveneens aangegeven. Aan de zuidzijde van het broek begin de Eppenbeek, die van daaruit naar de Swalm stroomt. Landmeter Dupont tekent in 1858 alle percelen in het Haembroek, met als perceel 3 de Konijnsberg. In de Oorspronkelijke Aanwijzende Tafel (OAT) behorend bij het kadastraal minuutplan D van 1843 wordt het gebied Hambroek genoemd.

De betekenis van dit toponiem is onzeker. Net als bij het woord 'inham' moeten we denken aan een plaats waar land en water elkaar ontmoeten. Ooit was 'ham' een vrij algemene benaming voor een aan het water gelegen weiland, soms ook een met bijvoorbeeld wilgen begroeide weerd of aanwas (vgl. ook de Hambeek bij Roermond). Met een 'haam' werd vroeger ook een driehoekig, zakvormig visnet bedoeld, zodat hier wellicht ooit open viswater was, maar deze betekenis lijkt hier minder passend.

De oudste vermelding van dit toponiem dateert vermoedelijk uit 1463: 'Heyne Oidtber der alde eyne koirmoide to afflijve van viij boener lantz opter Hoest'.
Bij het voogdgeding van 1739 klaagde Wilhelmus Zegers van Loon 'dat eene hoorte aen't Haestert magh wesen gehangen'. In 1745 verkocht Willem Smeets 'in sijnen hooghsten noot' en met mondelinge toestemming van het gerecht, land in het Hoestert gelegen.

De benaming Haestert wordt in 1774 door landmeter Smabers op kaart 9 gebruikt voor de percelen 69 tot en met 132, het gebied tussen MIDDELHOVEN, de Swalm en WIELER. Op het kadastraal minuutplan van 1843 wordt dit gebied aangegeven als Hasterd.

In 1934 had Jos Kuypers hier een kwekerij onder de naam Haesterdt.

Landmeter Smabers noteert in 1774 den Hanckacker bij perceel 62 in de Belten op kaart 7.

Smabers noteerde deze naam natuurlijk niet zonder reden. Reeds in de bosrol van 1585 lezen we: In de Oe ligt een stuk land genaamd de Hanckacker, met één korte zijde grenzend aan de Alde Mase en met de andere zijde aan het Vischerspat. Degene die dit stuk land heeft, zal misdadigers naar het gerecht brengen "unnd alle die gereitschafft die dairtoe gehoirt". In ruil hiervoor zou hij een gedeelte van de Swalmer gemeinte mogen gebruiken.

De boerderij met de bescheiden bijnaam 't Häöfke was in 1774 eigendom van kanselier Tackoen. De boerderij aan de oostkant ervan was in 1774 van de erfgenamen Fabritius. Op het kadastrale minuutplan zijn deze gebouwen reeds gesloopt.

In de tweede helft van de 19e eeuw werd de boerderij gepacht door Wilhelmus Hubertus Hendrickx en Angelina Hubertina Beurskens. In 1888 haalde 't Hofje de pers nadat een van de zeugen van pachter Hendrickx liefst 21 levende biggen wierp. Een andere geschreven vermelding van deze bijnaam dateert uit 1899, overigens met een zetduiveltje: 't Kôfke. De boerderij werd toen nog steeds bewoond door W.H. Hendrickx. Net als zijn buurman, Smeets van de Wielderhof, bood hij 'karotten' te koop aan. Blijkens een advertentie uit 1904 teelde Hendrickx vijf jaar later nog steeds 'karotten'. In 1911 brak mond- en klauwzeer uit bij Hendrickx op 't Höfke.

Op het voogdgeding van 7 juni 1770 klaagden bewoners van de HOOGSTRAAT en BOUTESTRAAT erover "dat het Kirckenpat loopende langhs het brouwhuys van wed. P. Wijnen ende soo voorts door de hoven (...) wort toegemaeckt ende den ganck belet". De brouwerij van de weduwe Wijnen lag op de hoek van de Markt, waar nu het politiebureau staat.

Landmeter Smabers tekende in 1774 langs de BOUTESTRAAT vier kleine perceeltjes, "te cleyn wesende om het geheele getall daarop te stellen". Daarom noteerde hij bij de percelen 255 t/m 258 alleen het laatste cijfer.
Op het Plan der Buurtwegen en Voetpaden uit 1844 vinden we het voetpad van de Markt naar de Boutestraat vermeld onder nummer 160.

Vastgesteld bij raadsbesluit van 31 oktober 1974.

In 1697 verkochten Geerken Beeck en zijn vrouw Anna Penners, land tussen Jacob Louij en het openbaar broek, genaamd de Hawinckel, zoals door Geerken 'in sijnen weduwen staeth' bij openbare verkoop aangekocht van wijlen de doctor Caesar, aan Areth Heijnen en Sophia Heuskens. In 1715 verpandden Jan Smeets en Maria Heijnen land in de Hawinckel gelegen tussen de erfgenamen van Theunis in den Hawinckel en Heijlken Heijnen, met een korte zijde grenzend aan het Schoolbroeck.

Het oudste huis in de HAWINKEL dateert uit 1843 (zie de jaarankers) en wordt dan ook aangegeven op het plan van buurtwegen uit 1844.
Na de aanleg van de spoorlijn in 1864-'65 kwam de Hawinkel geïsoleerd te liggen van de buurtschap Heide. De 'vruchtbare bouwhoeve' genaamd De Hawinkel werd in augustus 1907 openbaar verkocht. Pachter was toen Jacob Helwegen. Rond 1937 brandde dit huis gedeeltelijk af.

De buurtschap Heide behoorde eeuwenlang tot Wieler. Gegevens over bewoners vinden we dan ook terug in o.a. lijsten van deze hondschap. Een anonieme schets uit de tweede helft van de 17e eeuw vermeldt de Heijer huysen.

Toen de oudste kadasterkaarten officieel in gebruik werden genomen (1843) telde de buurtschap bijna dertig woningen (zie kaart).

In 1625 verkocht Jan Maessen met toestemming en in aanwezigheid van zijn vrouw twee morgen in de Heikamp gelegen tussen de aankopers en de Boukoul, met de korte zijden grenzend aan genoemde Boukoul en de Grater Hoeff, aan Hein in gen Heijkamp en diens echtgenote Aeckel.

Landmeter Smabers (1774) geeft de Heij Camp op kaart 17 aan voor de percelen 15 tot en met 387, het gebied grofweg begrensd door RIETERWEG, de soo genoemde Keijsers baene, GRAETERHOFWEG en RIET, met uitzondering van het gedeelte direct gelegen langs de Keizersbaan.

't Heukske of de Winkel is een gebied tussen de Swalm en WIELER. Het gebied werd vroeger ook wel tot de Hofakker gerekend. Een zekere Aleidis in gen Hoexken is in 1654 doopgetuige. In 1665 overleed Henricus, zoon van de weduwe Aleidis in gen Hoexken in Middelhoven. Rond kerstmis 1692 overleed in Swalmen Joannes in gen Heuxken. De kerkregisters noemen in 1697 ook nog de begrafenis van een kind van deze Johannes in ghen Houxque.

Op de plaats waar nu de enige boerderij langs deze zandweg ligt, lag in 1774 de woning van Joannes Albers (smabers-9/12), in 1765 gehuwd met Anna Hermans. Het achterste gedeelte van de huidige woning heeft in de achtergevel nog vlechtingen.

Den Heitwech wordt voor het eerst vermeld in 1395. Landmeter Smabers geeft de Heijdwech op kaart 12 weer tussen het hagelcruijs en de Wolfsgraven. Aangezien de aangrenzende detailkaart 14 van de landmeter al vrij snel verdween, wordt het gedeelte tot aan Greetjens Gericht verder slechts weergegeven op de overzichtskaart.

De naburen van Asselt klaagden in 1669 dat de weg die van Asselt naar de Meulenwegh liep te nauw was. Ze verzochten de gemeente om maatregelen te nemen en het verboden zou worden dat nog nog iemand schapen zou drijven over dat mestweggetje dat van den Heisters badt naer de O ging.

In 1691 verklaarden de scholtis, een schepen en twee gezworenen, dat zij zich op verzoek van de heer hadden vervoegd ten huize van Jan Janssen, 'den welcken gisteren avont omtrent acht uhren in de Maese onder de waeterganck aen Heijster Bat, tot Assell gevonden heeft een kleyn doot kint, hetwelck hij heeft gebrocht ten sijnen huyse alwaer wij onderss. hetselve hebben besichticht ende gevisiteert, hebben het selve bevonden het cranium [schedel] cruytswegh open, ende soo daenich gedisponeert, gelick wij mijnen, dat het selve ter stont naer de geboorte is ter doodt gebrocht, sijnde een joncxken.'

De Waterganck wordt in 1774 weergegeven op kaart 7 van landmeter Smabers. Perceel 1 was toen nog steeds eigendom van voogd Heijster. Het batten of leggen van kribben in de Maas was vaak noodzakelijk om afspoeling tegen te gaan.

Kasteel Hillenraad wordt voor het eerst genoemd op 28 juni 1380, toen twee mannen beloofden dat zij op het huis Hellenrade, eigendom van ridder Didderic van Oest, in leisting (borgtocht) zouden gaan. In 1392 sloot Dirk van Oest een verbond met de stad Keulen. Daarin verplichtte zich om, indien de stad in oorlog zou komen met aartshertog Frederik, de stad met alle middelen te helpen en zijn huis Hellenroide open te stellen ten behoeve van de stad.

Het kasteel dat Van Oest openstelde, zal er heel anders hebben uitgezien dan het huidige slot. Over bouw en vroege verbouwingen van Hillenraad is weinig bekend. Het oudste gedeelte (eind 14e eeuw) bestond waarschijnlijk uit een rechthoekig woongedeelte met een ronde toren. Deze toren was op basis van het dunnere muurwerk gesitueerd aan de zuidhoek van de woonblok en was nog aanwezig in 1607. Over hoogte en doorsnee van de toren is niets bekend.
De voorhof wordt al vermeld in 1577, toen deze in brand werd gestoken en afbrandde. In 1648 liet Arnold Dirk Schenck van Nijdeggen de voorburcht verbouwen, getuige muurankers van dat jaar; hij overleed in 1653 en werd opgevolgd door zijn zoon Christoffel.

Deze trouwde in 1661 met Philipinna Anna d'Oyenbrugge en liet de ronde toren slopen. Die sloop gebeurde mogelijk in 1665, toen Antonius Nelissen overleed bij een verbouwing van het kasteel. In 1667 kreeg Christoffel Schenck van Nijdeggen van de stad Roermond toestemming om in Asselt kalk te lossen mits deze zou worden aangewend "totte reparatien van sijn adelijck geseess". Toen enkele Swalmenaren het in 1668 hadden over 'den ronden thoorn des huis Hillenraet, den welcken alsnu affgebroken ende den nieuwen sael op de plaetse getimmert is', was de verbouwing waarschijnlijk nog niet lang afgerond.

In 1733 werd Willem Adriaan van Hoensbroek beleemd met Hillenraad. Hij werd in 1738 opgevolgd door Frans Arnold van Hoensbroek. Een van beiden zal verantwoordelijk zijn voor de uitbreiding met twee zijvleugels.
In 1766 overleed Joannes Gereght uit Born bij werkzaamheden aan Hillenraad ('tegularius qui tecto in Hillenrath dilapsus subito obiit'). Dit ongeval komt vrijwel overeen met het jaartal 1767 dat is verwerkt in een chronogram met de tekst DoMIne hInC fVLgVra qVaeso repeLLas. Met deze verbouwing, waarbij vier hoektorens werden toegevoegd, kreeg Hillenraad in grote lijnen zijn huidige uiterlijk.

Op 26 augustus 1909 droeg Frans Eugenius rijksgraaf Von und zu Hoensbroeck het kasteel met graanmolen, lusttuin en verdere toebehoren ter waarde van fl. 750.000 over aan Herman Jozef graaf Woff-Metternich en zijn vrouw Amélie gravin von Schall Riaucour. Zij introduceerden de blauw-witte luiken en poorten die menig Swalmens gebouw sieren als symbool van de verbondenheid met Hillenraad en de familie Wolff Metternich.

Graaf Wolff Metternich liet vooral de bijgebouwen tussen 1909 en 1922 ingrijpend verbouwen.

De landerijen van Hillenraad omvatten tegenwoordig ongeveer 175 hectare.

Wiel Luys: Nogmaals een oude toren van kasteel Hillenraad. In: Jaarboek Maas- en Swalmdal 11 (1991).

Klik hier voor een uitgebreider artikel over kasteel Hillenraad.

De Hillenrader Bossen liggen ten oosten van het kasteel en worden vooral gevormd door de Riet, het Lothariusbos en de Damianuskamp, ook wel Bisschopskamp genoemd.
Op de foto de weg tussen Damianuskamp (links) en Lothariusbos (rechts) richting DE LANCK. Duidelijk zijn de oude houtwallen te zien waarmee beide gebieden zijn afgebakend.

De HILLENRAEDERLAAN begint bij de MEESTERSWEG en loopt langs het kasteel, over de Eppenbeek, naar wat eerder een vijfsprong bij een groepje bomen was, waarvan de vijfde 'poot' (de Hillenraederweg) in 2006 aan het verkeer werd onttrokken. Vanaf de kruising van wegen loopt de HILLENRAEDERLAAN door tot aan de OUDE BAAN, de oude hoofdweg ten westen van de later aangelegde rijksweg. Het gedeelte tussen OUDE BAAN en het veldkruis wordt door Smabers (1774) aangegeven als wech naer Asselt en Buggenum, terwijl Smabers bij het andere weggedeelte slechts schreef: naer Hillenraedt. Ook het kadastraal minuutplan van 1843 geeft het gedeelte tussen de vijfsprong en de OUDE BAAN aan als weg naar Asselt.

Tegenover de oprijlaan van kasteel Hillenraad ligt een in 1916 tot woonhuis verbouwde schuur uit 1745 met een fraaie gezwenkte gevel. Het noordelijke gedeelte van het pand dateert blijkens aparte jaarankers boven de schuurpoort van 1759. Het blauw-wit op de deuren en luiken is ontleend aan de kleuren van het wapen van de familie Wolff Metternich.

Smeedijzeren muurankers geven vaak niet alleen een bouwjaar aan, maar laten ook mooi het vakmanschap zien van de smid die ze ooit vervaardigde.

In 1725 verpandden Seger Verheggen en Catharina Krijnen akkerland in het Swaer Velt op de Hillenraderwegh gelegen tussen de Meulenwegh, de paters kartuizers, de gewezen kapitein Buggenum en land van het gasthuis.

Op kaart 3 van landmeter Smabers (1774) staat de weg aangegeven als wech naer Hillenraedt. Ook op het plan van buurtwegen wordt de weg aangegeven. Deze nooit verharde weg liep van kasteel Hillenraad naar Broekhin, waar de situatie door aanleg van de Sint Wirosingel en het bedrijventerrein onherkenbaar veranderd is. In 2006 werd de weg aan het verkeer onttrokken.

De naam voor dit pand werd mogelijk ooit gegeven door een smid. De vroegst bekende eigenaren waren de smid Gerard Wijnen (1664-1703) en Anna Florac, beiden gehuwd vóór 1689. Gerard's vader Peter Wijnen, in de hoofdschat van 1654 aangeslagen onder de Hoogstraat, wordt in 1689 nog genoemd als eigenaar van een huis aan de Hooghstraete. Gerard Wijnen overleed in november 1703, waarop Anna Florack in juni 1705 hertrouwde met de gezworene Jacob Mevissen, voor wie dit zijn derde huwelijk was.

Petronella Wijnen (geb. 1695), dochter van Gerard en Anna, trouwde in april 1713 met Tilmanus Mevissen, in 1687 geboren als zoon van Jacob Mevissen, pachter van de Beeckerhof, en Cornelia Dorssers. Petronella overleed al in juli 1714, enkele weken na de geboorte van haar eerste kind, dat naar zijn grootvader Gerardus werd vernoemd. Tilmanus Mevissen hertrouwde in 1716 met Catharina Grommen uit Kessel, met wie hij enkele jaren de Baxhof pachtte.

Op 1 april 1721 verkochten de voogden van de minderjarige zoon van Tilman Meeuwissen en wijlen Petronella Wijnen, en Enken Florack, weduwe van de schepen Gerard Wijnen, bijgestaan door haar schoonzoon Tilman Meeuwissen voornoemd, het huis met bijbehorende moeshof, groot ongeveer 1 vierdel morgen plaats, genaamd het Hooftijser, binnen het dorp op de Hooghstraet gelegen tussen Gerard Bongaerts en Jacob Bongaerts, belast met jaarlijks ½ greve ten behoeve van de Gereserveerde Domeinen en met 1 kan olie aan de kerk aldaar, voor een bedrag van 200 gulden aan de gezworene Jan Cuijpers en Gertruijd Daemen. Anna Florack maakte in mei 1723 haar testament op en overleed enkele dagen later. De inventaris die twee maanden later werd opgemaakt van de inboedel geeft een interessant beeld van een Swalmer huishouden.

Terug echter naar het Hoefijzer en zijn nieuwe eigenaren. Jan Cuijpers, gezworene, was in 1716 in tweede huwelijk getrouwd met Gertrudis Daemen; dit huwelijk bleef kinderloos. In zijn testament van juli 1723 legateerde Jan het huis met moeshof, inclusief 'timmer ende verbeteringhe' die na datum van aankoop daaraan waren gedaan, aan zijn vrouw. Jan overleed in juni 1733 en in november van datzelfde jaar hertrouwde zijn weduwe met Paulus Gerets uit Belfeld. Ook uit dit slechts kortstondinge huwelijk werden geen kinderen geboren. Op 29 januari 1735 maakte Gertruij Damen, echtgenote van Paulus Gerits, haar testament op waarbij zij een bedrag van 40 pattacons gevestigd 'op het huys genoemt t'Hoeffijser gelegen op de Hooghstraet binnen de heerlijkheydt Swalmen' naliet aan haar man. Gertruij overleed kort nadat zij haar laatste wil had uitgesproken.

Paulus Gerets hertrouwde in augustus 1735 met Maria op den Camp; samen kochten ze in december 1741 een huis op de Hoogstraat. De weduwe van Paulus Geraedts was in 1774 eigenaresse van het huis Smabers 11/89.

Landmeter Schomers (1785) geeft de benaming Hoenderberg op kaart 17 van zijn voorganger Smabers aan voor de bospercelen ten zuidoosten van het kerkhof van Boukoul. De HOENDERBERG vormt de westgrens van dit gebied. De weg sluit aan op de wech van Vlodrop naer Kessel op kaart 1 en zal ongetwijfeld het vervolg zijn geweest van dit tracé. De benaming Hoenderberg komt ook voor in de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel (OAT) behorend bij het kadastraal minuutplan D van 1843.
Op de foto hieronder de Hoenderberg vanuit het zuidwesten, met midden in beeld het punt waar de gemeentegrens een knik maakt en via de bomenrij rechts naar BLANKWATER loopt.

In 1703 werd de achtjarige Christoffel Arnold Adriaan Schenck van Nijdeggen al spelend met een geladen geweer dodelijk gewond. Zijn vader, Arnold Schenck, vermaakte daarop al zijn bezittingen aan zijn vrouw Maria Catharina markgravin van Hoensbroeck. Zo vererfde Hillenraad uiteindelijk in 1736 op een neef. Deze Frans Arnold van Hoensbroeck was in 1720 getrouwd met Anna Catharina Sophia van Schönborn, die hem 25 kinderen baarde waarvan vermoedelijk enkele levenloos. Het alliantiewapen boven de ingang van de oranjerie in de grote kasteeltuin herinnert aan dit echtpaar. Onder hun zoon Lotharius Frans van Hoensbroeck werd Hillenraad opnieuw verbouwd: in 1766 overleed een dakdekker na een val van het dak.

In 1909 droeg Frans Eugenius von und zu Hoensbroek het kasteel over aan zijn neef Herman Jozef graaf Wolff Metternich. Hiermee nam de familie Van Hoensbroek na ruim 170 jaar afstand van het eigendom van de Swalmer bezittingen. Dat geldt echter niet voor alle archiefstukken die tot het kasteel behoorden. Deze bevinden zich daardoor nog grotendeels in Schloss Haag bij Geldern (zie afbeelding), dat al sinds 1613 toebehoort aan de Van Hoensbroeks. Vele honderden akten met betrekking op de geschiedenis van Swalmen en Asselt wachten nog op ontsluiting.

In 1588 wordt de Hoefacker of Hofacker al genoemd. De scholtis en Jan Beeck klaagden in 1668 dat een algemeen gebruikte voerweg werd gemaakt van het voetpad door de Hoffacker en dat de pachter van de Noenhoff de greppels en 'stappen' niet behoorlijk opmaakte. In 1727 verpandden Christina Bongaerts, weduwe van Jan Cuijpers, en haar schoonzoon Joannes Sillen land in de Hoeffacker gelegen. In 1735 klaagde Jan Daemen dat het voetpad in de Hofacker dood liep en niet werd onderhouden.

Op kaart 9 van landmeter Smabers gebruikt hij de benaming Hoffacker voor de percelen 2 tot en met 68. Dit is vrijwel het gehele gebied begrens door Swalm, BOUTESTRAAT en MIDDELHOVEN.

Bij raadsbesluit van … werd de naam vastgesteld voor het gedeelte van STATIONSSTRAAT ten zuiden van de BOUTESTRAAT. Aangezien het grootste gedeelte van de eigenlijke Hofacker aan de andere zijde van de snelweg en spoorlijn liggen, wordt nu de indruk gewekt dat de Hofacker oostelijk van de snelweg lag.

De Hoge hegge was een zogenaamde landweer op de grens van de heerlijkheden Swalmen en Asselt enerzijds en Daelenbroek (o.a. Maasniel, Leeuwen en Asenray) anderzijds.

Op kaart 4 van landmeter Smabers (1774) staat de Hoogh Hegge aangegeven voor een perceel bij de steilrand langs de Vuilbemden. De percelen, dan onderdeel van de Sijperhoff, zijn er allemaal eigendom van kasteel Hillenraad. Benaming Hooghei voor perceel 95 en 96 van sectie E, volgens de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel (OAT) behorend bij het kadastraal minuutplan van 1843.

Wiel Luys: De Wolfsgraaf: een Middeleeuwse landweer in Beesel-Swalmen. In: Jaarboek Maas- en Swalmdal 3 (1983).

In 1708 verpandden Jan Cuijpers en Stincken Bongarts akkerland aan de Hoogkruck gelegen. In 1713 verkochten Cornelis Alberts en Gertruijd Swaecken uit Venlo land op de Hoorugh gelegen. In 1727 verpandden Christina Bongaerts, weduwe van Jan Cuijpers, en haar schoonzoon Joannes Sillen land aan gen Horrick gelegen.

Op kaart 10 tekent landmeter Smabers in 1774 op de Heide de Hoogh rugh ofte Laeck Bergh. Op het kadastraal minuutplan van 1843 staat Horissenveld.

Zie ook: Horrixweg.

In de beschrijving van openbare wegen, voetpaden en waterlopen van 1588 lezen we: "Noch ist ein gemeyn wech der ahn geit ahn gen Lijntgen oever der Mullenwech langhs Beekerhof in die Beeck biss op Honsfalderen van danne langhs Aldenhouver hof oever der Oeberch  langs Wijler biss in die gemeine straete, neffen der Swalmen nae die Tutenbeeck nae Hoosten wartt."

Smabers (1774) geeft het Hontsfalderen aan op de kaarten 4 en 5. Enkele tientallen meters van het Hondsfalder liep in 1774 nog een voetpat naar het bruggetje over de Swalm bij de Naborch.

In het voogdgeding van 1588 is sprake van "einen gemeinen wech aengaende bij Heinrich Maess off Reutzen goudt oever die Hoichstraet, neffen Philips Beurskens gout, dorch die Santstraet bis in gen heyde."
Landmeter Smabers (1774) geeft de Bouten straet off Hooghstraet, die immers in elkaars verlengde liggen, aan op kaart 11. Bij het Neerstraetien lag een put. Vanaf deze put hanteert Smabers de naam Koeijstraet voor het gedeelte dat nu VELDPOORT heet. De weg maakte deel uit van de Baene naer Venlo en was dus de gebruikelijke route tussen Roermond en Venlo.

Ook in 1774 liep al een zandweg vanaf de Weerd naar de Hoosterhof, op Beesels grondgebied gelegen. Op kaart 7 geeft landmeter Smabers de Hoestersbrug aan, die nodig is om de Swalm over te steken.

Deze veldnaam lijkt te wijzen op een ontginning die werd gebruikt voor het verbouwen van hop. In 1339 werd ridder Seger van Swalmen, zoon van wijlen Willem van Broeckhuysen, door graaf Dirk van Loon, heer van Heinsberg en Blankenberg, beleend met enkele landerijen in Swalmen. Vader Willem had al eerder zes bunder aan de graaf in onderpand gegeven in ruil voor een lening en ditmaal had zoon Seger nogmaals acht bunder verpand, gelegen in Happenrade. Van een kasteel is in deze akte nog geen sprake. Toch is deze akte waarschijnlijk belangrijk voor de vroegste geschiedenis van het kasteel, omdat Hoppenrade later samen met het kasteel één leengoed zou vormen. Latere vermeldingen zijn o.a. Hoppenrae (1588), Hoppenray (1762) en Hoppenroth (1860). Uit de rentmeestersrekening van Hillenraad uit 1696 blijkt dat in september van dat jaar bij Hillenraad een ton bier werd gegeven aan de hop pluckers op Hillenraedt.
Rond 1930 werd Hoppenraad enige tijd gebruikt als paardenrenbaan. Deze baan werd op 13 september 1931 voor het eerst gebruikt, maar al binnen een jaar vervangen door een nieuwe en grotere baan in de bossen aan de overzijde van de RIETWEG.
Hoppenrade is tegenwoordig een stuk land dat grenst aan het huidige kasteel. Omdat het kasteel in de voorgaande akte nog niet wordt genoemd, is het waarschijnlijk dat het slot na 1339 werd gebouwd en dat de familie Van Swalmen nog op het huis Rathem woonde, later ook wel Oudborg of Naborch genoemd.

Bij het beleid van wegen in 1588 werd vastgesteld: "Den Horichswegh van den Laekbergh neder is to enge befonden, sal befolen werden to maecken als voor gewest ist".

In 1720 werd akkerland naast de Horruchswegh gelegen verpand. Arnold Naus verkocht in 1723 land aan de Horricxwegh, in 1736 vermeld als Horrighwegh. Smabers gaf de weg aan tussen de HOLLESTRAAT en de BEESELSEWEG.
Het Plan van Buurtwegen en Voetpaden (1844-1875) noemt onder nummer 107 de veldweg genaamd Genoriksweg.

Zie ook: Hoge Rug.

In 1693 droeg Mettien Lenarts, weduwe van scholtis Albert Meuter, broekland aan de Baecxhoef gelegen tussen de Horst en Dammenbroeck, met de korte zijden grenzend aan het Baecxhoever Broeck en het openbaar Schoolbroeck, over aan Gijs Raemeeckers en Lijsbet Janssen, weduwe van Hermen Raemeeckers, in ruil voor kwijtschelding van de vordering die Gies en Lijsbet Janssen hadden te haren laste.

De Horst op de Boukoul is een langgerekt gebied gelegen tussen de Leijgraaf en de natta Haak.

In 1701 verpandde Stoffer Gerardts land op de Horst gelegen tussen de Kapittelheren en Rabet Obers, met de korte zijden grenzend aan de Leijgraef en de Haeck van voornoemde Kapittelheren

Op kaart 2 van landmeter Smabers (1774) wordt de benaming de Horst gebruikt voor de 61 tot en met 86, het gebied begrensd door de Haak en Leijgraeff enerzijds en RAAYERVELDWEG en RAAYSTRAAT anderzijds.

In 1697 klaagden de naburen van de Bouckoul dat langs het goed van Ruth in den Bonten Os een openbaar voetpad liep recht naar de Leijgraef aan de Horstbrugge. Dit bruggetje was echter verdwenen en kapitein Everard, de eigenaar van de Spick, belette het verstel, waardoor ook de doorgang van de tiendkarren werd verhinderd. De naburen werden daarop gelast om de Horstbrugge zelf te leggen en te onderhouden, terwijl de kapitein werd opgedragen dat hij dit voetpad ook moest toestaan.

In 1669 klaagde Jan Smeedtz over enkelen die bemden hadden die grensden aan Huijben Beentien. Bij een daarop volgende schouwing bleken Neles Jansen ende Meyry Silkers in gebreke te blijven wegens een greppel aan Hueben beentien. In 1730 verpandden Peter Noppen en Mettien Smeets land op de Weert gelegen, genaamd Hoube Baentie.

Langs de Swalm, op een steenworp afstand van de oude oversteekplaats van de Romeinse weg Heerlen-Xanten, ligt de Houterhof. De geschiedenis van de Hout begint al vroeg. In een Swalmer belastinglijst uit 1369 vinden we immers al een joncheran den Houte aangeslagen voor de maximale acht pond. Jonker is weliswaar niet de hoogste titel bij landadel, maar toch, kennelijk een eigenaar met enig aanzien. De jonker zal wel een andere achternaam hebben gehad, maar die kennen we niet. Achteraan in dezelfde lijst zien we ook nog een Noude van geen Houte, vermoedelijk de pachter, die twee pond moet betalen. Een lijst van tiendplichtige landerijen uit 1395 vermeldt Gyselbrecht van ghen Holt, echter zonder dat duidelijk is om wie het hier gaat.

De eerste eigenaar die we kennen met naam is Mathijs van Schelbergen uit Venlo. Deze familie voerde als wapen zeven hermelijnstaarten. Ook de familie Van Broekhuizen, die zich op het eind van de 13e eeuw Van Swalmen ging noemen en vermoedelijk de Naborch liet bouwen, voerde een wapen met hermelijnstaarten. Toeval? Misschien zullen we het ooit weten.
Mathijs had twee zonen: Gerrit en Johan. Johan trouwde met Gertruda van Bracht, die hem bij haar overlijden twee dochters naliet: Aleid en Margriet. Hij hertrouwde vóór 1556 met Mery van Stalbergen. In 1560, enkele jaren na Mathijs' dood, werd zijn nalatenschap gedeeld door de twee zonen, waarbij Johan de Hout erfde. Na een proces in 1563 erfden de voorkinderen uit het eerste huwelijk van Johan uiteindelijk ¼ deel van de Houterhof.

Inderdaad, de Hout werd gedeeld, zoals zo vaak bij oude huizen en boerderijen het geval is. Dat maakt niet alleen het onderzoek naar de geschiedenis een stuk lastiger, maar ook voor u als lezer is het veel moeilijker te volgen. Want hoe zit het dan met die andere delen? Eén ander puzzelstuk is inmiddels gevonden. In datzelfde jaar 1563, twee maanden voordat de erven Van Schelbergen hun ruzie bijlegden, werden Philips Baum of Boom uit Venlo en zijn vrouw Elisabeth genoemd in verband met een hoeve te Swalmen. Helaas is de achternaam van deze vrouw niet bekend; die zou weer een belangrijke aanwijzing kunnen zijn voor verder onderzoek. Ook de boerderij wordt niet met naam genoemd.

Het volgende puzzelstukje dateert uit 1600 en sluit daar mooi bij aan. 'Copeij des hoffs ten Holtt zu Schwalmen', zo staat op de omslag van het archiefstuk. Dat is interessant, want wat staat daar nou weer in? In december van dat jaar werden Carcelis Wolff en zijn vrouw Wilhelmina Mittelmans door de heer van Elmpt beleend met de Houterhof. De Hout leengoed van Elmpt? Dat is nieuw. Wilhelmina blijkt de weduwe te zijn van Philips Baum. Dat zal dus uit een tweede huwelijk zijn. Zij werd beleend met het ¼ deel dat ze samen met haar eerste man had gekocht. Van wie? Dat weten we niet zeker, maar van de familie Van Schelbergen horen we later niets meer. Christophora Pauwelsen, enige dochter van wijlen Christoffel Pauwelsen uit Roermond en Windelina Baum, werd in 1600 eveneens beleend, als enige en onbetwiste erfgename.

Het wordt nog ingewikkelerd, dus u kunt nog afhaken. Voor de echte onderzoeker wordt het alleen maar spannender. In 1618 verkochten Johan Sontag, voogd van het ambt Heinsberch, en zijn vrouw Agneesen Wolff hun gedeelte van de hof Tgen Holte, 'wie der selb zu Schwalmen in niederen und hohen, nassen und dreugen, mit einer seitt an die heid, mitt der ander an die Schwalmen schiessend gelegen', aan Frantz van Lijn en Christoffer, ook echtelieden. Mogelijk had Agnes dit deel geërfd van Carcelis. De stukken verklappen echter nog niet alles.

Nieuwe eigenaren werden dus Frans van Lin en zijn vrouw Christoffer. Christoffer, dàt is een vreemde meisjesnaam! Maar die kenden we al: het is weeskind Christophora Pauwelsen. Zij was rond 1607 getrouwd en een jaar later werd hun zoon Theodorus (Dirck) geboren. Later volgden o.a. Windelina en Christoffel. Zoon Dirck van Lin trouwde rond 1635 met Elisabeth Spee en samen kregen ze een dochter Aldegonda.
In 1643 waren de ouders van Dirck, Windel en Stoffer kennelijk overleden en de goederen werden door loting gedeeld. Dirck en Stoffer deelden de boerderij en zouden voortaan samen doen met de put en de bakoven. Windel kreeg enkele landerijen in Swalmen, Kempen en Roermond en komt verder niet terug in ons verhaal. Dat scheelt alweer. De erfgenamen maakten overigens ook afspraken over wat ze zouden doen in geval de heer van Elmpt zich zou melden na deze deling. Als leenheer van de boerderij had deze immers bepaalde rechten als een leenman overleed. Ssssst! Niets zeggen en gewoon doen of je gek bent. Kennelijk werkte het, want van die heer van Elmpt horen we niets meer.

Keren we terug naar de boerderij en haar eigenaren. Aldegonda, de dochter van Dirck, trouwde rond 1665 met Bernardus Chanoine. In 1684 stelde een zekere Petrus Reinerus van Lin nog zijn 1/3 deel van de Holterenhoff als borg voor de rentmeester van het ambt Montfort; deze borgstelling werd vijf jaar later weer beëindigd. Dit zal het erfdeel van Stoffer zijn, dat weer plotseling opduikt. Daarna horen we echter niets meer van de familie Van Lin.

Bernard Chanoine, raadsverwant in Roermond, hertrouwde na het overlijden van Aldegonda van Lin in 1682 met Catharina Spee. Cassianus Chanoin, oudste zoon uit het eerste huwelijk van Bernard, was de volgende eigenaar van De Hout, terwijl zijn broer Dirck in 1702 trouwde met Maria Rosa Boshuijsen. Zij was een kleindochter van Windel van Lin, die in 1643 ook meedeed aan de verdeling van de Houterhof. Voor het huwelijk werd geen dispensatie wegens bloedverwantschap aangevraagd, maar dat had misschien eigenlijk wel gemoeten. En ja, klopt, ik had inderdaad beloofd dat we van die Windel niets meer zouden horen, maar met genealogie en verwantschappen had ik zo'n belofte ook gewoon niet moeten doen. Veel te onberekenbaar. Het bloed kruipt toch waar het niet gaan kan…

In 1704 had de raadsverwant Chanoine onenigheid met zijn pachter Michel Graus, die hem meer dan 500 gulden schuldig was. In een belastinglijst van twee jaar later zien we dat de Houteren Hoff vier koeien en drie runderen telde. Rond 1730 zal de Houterhof eigendom zijn geweest van Theodorus Chanoine en zijn vrouw Theresia Pontz, die als weduwe nog in 1752 doopgetuige was bij een kind van het echtpaar Peter Slabbers en Beatrix Bloemaerts in Swalmen, daarmee de vermoedelijke pachters van de Houterhof. Ook haar schoondochter Frederica de Maes, gehuwd met zoon Bernard, was in 1758 doopgetuige bij de familie Slabbers, opnieuw een aanwijzing dat de boerderij in de familie bleef. Joannes Bernardus Chanoine werd in 1770 benoemd tot scholtis van Swalmen en Asselt. Dan worden we het spoor weer bijster…

In het begin van de 19e eeuw blijkt de Houterhof eigendom van Carolien van Elsacker, in 1758 geboren in Loenhout (tussen Antwerpen en Breda) als dochter van Frans Bernard van Elsacker en Joanna Theresia Hermans. Ze had in 1791 vanuit haar woonplaats Roermond haar broer, de priester Leobertus van Elsacker, gemachtigd om haar belangen te behartigen in de verdeling van de goederen van haar ouders. Carolien verpachtte de Houterhof in 1820 aan Mathijs Lepper. Drie jaar later verkocht ze erven en heide in Swalmen aan de Gemeente Swalmen. Carolien van Elsacker overleed in augustus 1836, enkele weken nadat ze haar testament had gemaakt. Hoe Carolien van den Elsacker aan de Hout kwam? Geen idee…

Dat geldt ook nog voor de volgende eigenaar. Volgens de oudste kadastertekeningen van Swalmen was Willem Ignatius Leurs, geneesheer te Roermond, rond 1840 eigenaar van de Houterhof. Op blad 2 van sectie C zien we de boerderij ingetekend. Leurs was in 1827 in Weert getrouwd met Anna Maria Isabella Hubertina Beerenbroek. In 1852 trouwde hun dochter Maria Josepha Hubertina met Victor Burghoff; zoon Jules Leurs trouwt tien jaar later met Louisa Burghoff. Wie van hen de Houterhof erfde? Dat wordt nog uitgezocht.

Bouwhoeve De Houd, bestaande uit bouwmanswoning met schuur, stallingen, tuin en moesgaard werd in november 1906 openbaar verkocht. Een maand later werd de pacht van hoeve De Hout aangeboden door A. Dupont uit Roermond.
Op 13 juli 1929 werd het landgoed 'Den Hout' te koop aangeboden door Wilhelmus Hubertus Henricus Berbers-Streng uit Roermond, schoonzoon van Bartholomeus Petrus Streng uit het Zuid-Hollandse Aarlanderveen, die ook in het Beeselse Meerlebroek enkele grote boerderijen bezat. Pachter op dat moment was een zekere Wulms, terwijl Mathis Nijssen, genoemd bij enkele houtverkopen, in 1930 optrad als opzichter.

In 2014 werd begonnen met een verbouwing van de gebouwen.

andere boerderijen aan de Hout

Tegenwoordig ligt hoeve de Hout vrij geïsoleerd. In de 16e eeuw lagen tgen Holt echter nog meer boerderijen. Zo betaalde Joost van Gangelt rond 1580 als een eigenaar van sijnen hoeffe tgen Holt, die eerder eigendom was van Kurst Ruitzen, jaarlijk een kwart kan wijn aan de kerk van Swalmen.
In het register worden verder nog bij het altaar van de H. Georgius: Dieser altair hefft tgen Holt ein hoeffken liggen genant St. Joris hoff, is ligt und santhafftigh landt. Verder lezen we in het register: Item noch ij malder roggen op den hoff tgen Holt, geheiten St. Thoenishoff, dar van eynen brieff is. De namen van deze Sint Jorishof en Sint Antoniushof doen een kerkelijke oorsprong vermoeden, mogelijk verbonden aan een altaar of broederschap.

In 1708 verkochten de voogden van de onnozele dochter van Sil Smeets land nabij de Holtere Brugh gelegen naast het kampje van het St.-Jorisaltaar, met de korte zijden grenzend aan de Swalm en de straat. In 1719 vond in Swalmen de openbare verkoop plaats van land gelegen nabij de Holtere Brugh, met de korte zijden grenzend aan de Swalm en de straat. In 1720 werd land nabij de Holtere Brugge gelegen verpand.
Landmeter Smabers (1774) geeft de brug aan op de kaarten 13, 15 en 16. Op beide kaarten is goed te zien hoe paarden en karren enkele meters stroomafwaarts door de Swalm moeten waden.

Op kaart 13 geeft Smabers de houtere steegh aan tussen de Veehstraet (BOSSTRAAT) en de Swalm. Aan de zuidzijde van het riviertje gaat de naam over in Houtere off Lever Ohe straetien.

Tijdens opgravingen in 1916 werden vlak bij de Houtersteeg, op een stuk land eigendom van houthandelaar Petrus Jacobus Geraedts resten gevonden van een Frankisch grafveld (vermoedelijk 6e of 7e eeuw), een laat-Romeinse of vroeg-middeleeuwse hutkom (vermoedelijk rond 400 na Chr.). Bij een tweede opgraving in 1981 werd bovendien een afvalkuil aangetroffen die vermoedelijk dateert uit Vroege Middeleeuwen (5e of 6e eeuw).

Efraim Milikowski: Sporen van vroeg-middeleeuwse bewoning in Swalmen. In: Jaarboek Maas- en swalmdal 2 (1982).

In het voogdgeding van 1588 lezen we: "Van wegen der gemeyner foetpede ist erkleirt dat ein gemeyn foetpat ist, der aengeit an der Schatzkoulen nae der Deuffelseicken nae gen Houterfeldt, vann danne in die Sandtstraete uitter Sandtstraete opt Voerfelt dorch dat Venlonischer straetgen achter Peeter Smeetz goudt op ten Mortel, van den Mortel durch den Hoeffacker neffens Bouten goudt op die oliehsmeulen, van der oliehsmullen langhs den Nouwenhof oever den Aldenhoever patt op Boekesstap unnd van danne in gen Mase".

Dit toponiem vinden we aan weerzijden van de Swalm. Op kaart 15 geeft landmeter Smabers op de linkeroever het Houtere velt aan voor de percelen 135 tot en met 167, dat wil zeggen het gebied tussen het houtere off lever ohe straetien en de Houterbrug. Volgens Smabers begint de benaming Houtere velt in 1774 op de rechteroever al meteen ten oosten van de Butsen steegh, voorbij het kerkhof aan de BOSSTRAAT.

In een perceel ruig grasland tussen De Hout en het zwembad trof ik in 2014 op enkele stukjes paardenmest een zeldzame paddenstoel aan: de Grote speldenprikzwam.